O‘zbekistonda sholi yetishtirish: talabning ortishi, Filippindan guruch va suvni tejash
19:15 18.01.2024 (yangilandi: 19:17 18.01.2024)
© Sputnik / Vitaliy Timkiv
/ Obuna bo‘lish
Eksklyuziv
2013 yilda mamlakatga yiliga 294 ming tonna guruch kerak bo‘lgan. 2024-yilga kelib esa talab 358 ming tonnani tashkil etmoqda. Mutaxassislar 2030-yilga borib talab qariyb 400 ming tonnaga oshishini bashorat qilishmoqda.
TOShKENT, 18-yanvar – Sputnik. Hozirgi vaqtda O‘zbekistonda asosiy oziq-ovqat mahsulotlari orasida guruch 3-o‘rinni egallaydi. Talab ortib bormoqda va aholi jon boshiga yillik o‘rtacha 9,8 kg dan kelib chiqqan holda 36,5 million aholining ehtiyojlarini qondirish zarur, deya tushuntirdi Sputnik O‘zbekiston muxbiriga Qishloq xo‘jaligi vazirligi.
Boshqarma mutaxassislarining ta’kidlashicha, respublikada aholi sonining ko‘payishi va turizmning rivojlanishi yil sayin guruchga bo‘lgan talabni oshirib bormoqda. Agar 2013-yilda mamlakatga yiliga 294 ming tonna guruch kerak bo‘lgan bo‘lsa, 2024-yilga kelib 358 ming tonna kerak bo‘ladi. Talab 122% ga o‘sdi va guruchga bo‘lgan ehtiyoj o‘sib boraveradi va 2030-yilga kelib u deyarli 400 ming tonnaga oshadi.
Hozirda respublikada sholi Samarqand va Qashqadaryo viloyatlaridan tashqari respublikaning barcha hududlarida yetishtiriladi. O‘tgan yildan buyon bu ro‘yxatni bir vaqtlar sholi yetishtirish bo‘yicha mamlakatda yetakchilardan biri bo‘lgan Qoraqalpog‘iston to‘ldirdi.
“Keyingi 10-yilda Qoraqalpog‘iston Respublikasining sholi yetishtirishdagi ulushi juda katta. Biroq, ishlab chiqarish hajmi yildan-yilga kamayib bormoqda. Buning sababi suv yetishmasligi. 2019-yilda bu yerda 35 ming gektar, 2020-yilda 26 ming 400 gektar, 2021-yilda 26 ming 100 gektar, 2022-yilda 20 ming gektar, 2023-yilda esa atigi 680 gektar maydonga sholi ekilgan”, — deydi Qishloq xo‘jaligi vazirligi boshqarma boshlig‘i o‘rinbosari Jamshid Abduzuhurov.
Shuningdek, u 2022-yilda Qoraqalpog‘istonda suv yetishmasligi sababli 12,6 ming gektar sholizordan rejalashtirilgan 50 ming tonna hosil yetishtira olinmaganini qo‘shimcha qildi. Bu donning ushbu turi importining oshishiga olib keldi.
O‘zbekiston guruch: yetishtirish va talab
© Sputnik
Aholining guruchga bo‘lgan talabini qondirish maqsadida quyi Amudaryo havzasida suv miqdorining yil sayin kamayib borishi munosabati bilan sholi maydonlari asta-sekin kengayib bormoqda.
Ayni paytda Sirdaryo, Toshkent, Farg‘ona, Namangan va Andijon viloyatlarida sholi maydonlari bosqichma-bosqich ko‘payib, 25-30 ming gektarga yetkazilmoqda, bu yerda sholi takroriy ekin sifatida yetishtirilmoqda.
“Respublikada nafaqat ekin maydonlarini ko‘paytirish, balki hosildorlikni oshirish, sifatni yaxshilash, suvni tejovchi texnologiyalarni qo‘llash, fan yutuqlari va jahon tajribasidan keng foydalanish borasida ham izchil ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan, 2023-yilda respublika bo‘yicha 141 ming gektar maydonda sholi yetishtirildi, bu o‘tgan yilga nisbatan 35 ming gektarga ko‘pdir”, — dedi mutaxassis.
Sholi yetishtirish texnologiyasi katta hajmdagi suvni talab qiladi. Ochiq manbalarda ta’kidlanganidek, masalan, don yetishtirish uchun siz atigi 2 bo‘lak non uchun 100 litr suv sarflashingiz kerak. Va 1 kg sholi yetishtirish uchun 4000 litr suyuqlik kerak bo‘ladi.
Iqlim o‘zgarishi natijasida O‘zbekistonda faqat oxirgi uch yilda suv resurslari hajmi 20 foizga qisqarganini hisobga olib, shuningdek, prezident Sh.Mirziyoyev tomonidan O‘zbekistonda suvni tejash bo‘yicha favqulodda ish rejimiga o‘tish davri deb e’lon qilingan 2024-yilda oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, jumladan, sholi yetishtirish masalalari ustuvor ahamiyat kasb etadi.
“Sanoatimizda resurs va suvni tejaydigan texnologiyalardan foydalanishga katta e’tibor qaratilmoqda. Shunday qilib, asosiy ekin maydonlarining 16 ming gektarida (51 foiz) sholi maydonlarini lazer bilan tekislash texnologiyasi qo‘llanildi, bu sug‘orish vaqtini qisqartirish imkonini bermoqda. 15,6 ming gektar (49 foiz) maydonga zamonaviy urug‘ sepuvchilardan foydalanildi. 29,5 ming gektarga (27 foiz) sholi takroriy ekin sifatida ekildi. Natijada 310 million kub metr suv tejab, 6 ming tonnaga yaqin urug‘lik materiali sarfi kamaydi”, — deya tushuntirdi Abduzuhurov.
Joriy yilda sholining chidamli, ertapishar va juda erta navlarini yetishtirishga alohida e’tibor qaratiladi. Shu maqsadda sholi yetishtiruvchi yetakchi davlatlar bilan hamkorlik yo‘lga qo‘yilgan. Jumladan, Filippin sholichilik xalqaro ilmiy-tadqiqot institutidan 520 dona sholi navlari, jumladan, sho‘rga chidamli 100 va qurg‘oqchilikka chidamli 199, ertapishar navlari 193 va xalqaro standartlarga javob beradigan yana 26 nav namunalari keltirildi.
Ayni paytda ular Toshkent, Xorazm va Namangan viloyatlarida dastlabki tajriba sinovlaridan o‘tkazilmoqda. Andijon viloyatidagi koreyalik hamkasblar bilan ham hamkorlik yo‘lga qo‘yilgan. Bu yerda asosiy va ikkilamchi maydonlarga ko‘chatlardan foydalanib sholi ekish va yiliga ikki marta hosil olish bo‘yicha tajribalar o‘tkazildi. Natijada 2 barobar ko‘chat usulida sholi yetishtirishning ushbu texnologiyasi asosida suv sarfini 40-45 foizga kamaytirishga erishildi.
Joriy yilda ilg‘or va suvni tejovchi texnologiyalar yanada rivojlantiriladi, olimlar ilmiy izlanishlarni davom ettirib, yangi texnologiyalarni ishga tushirishni rejalashtirmoqda.
Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, 2024-yil hosili uchun respublikada jami 115 ming gektar maydonga sholi ekish rejalashtirilgan bo‘lib, shundan 48,3 ming gektar asosiy maydonlarga, 66,7 ming gektar maydonga esa takroriy ekin sifatida ko‘chat usulida sholi ekiladi (bu suv resurslarini 35-40 foizga tejash imkonini beradi). Bu maydonlardan jami 600 ming tonnagacha sholi yig‘ishtirib olish rejalashtirilgan.
Bugungi kunda O‘zbekistonda guruchning eng mashhur navlari “Lazurniy”, “Iskandar”, “Mustaqillik”, “Devzira”, “Nukus”, “Sadaf”, “Tantana”, “Tarona” va boshqalar hisoblanadi. Xalq orasida "Lazer" deb ataladigan "Lazurniy" guruch navi eng yaxshi rayonlashtirilgan navlarni kesib o‘tish orqali olingan. U O‘zbekistondan tashqarida ham keng tanilgan. Bu o‘zbek palovini tayyorlash uchun eng mashhur guruch navlaridan biridir.
Uni sanoat miqyosida ishlab chiqarish Sovet davrida sholi yetishtiruvchi, Sotsialistik Mehnat Qahramoni Nikolay Kim tomonidan tashkil etilgan. Tanlov ikki yil davom etdi. Tanlangan elita urug‘lari Kubaga yuborildi. Olti oydan keyin yana O‘zbekistonga, yana Kubaga va yana vatanga. Seleksionerlarning vazifasi — “Devzira” navidan qolishmaydigan, kasalliklarga chidamli nav yaratish edi.
