Tele-jurnalistika kamchiligi haqida bir chimdim

TOShKENT, 3 apr — Sputnik. O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 30-mart kuni video-muloqoti chog‘ida Milliy teleradokompaniyasi faoliyatiga "Axborot" va "Davr" informatsion dasturlaridan kelib chiqib aytgan tanqidiy fikrlari O‘zbekiston jurnalistlari orasida keng muhokama qilinmoqda.

Bu tanqidiy fikrlar nafaqat O‘zbekiston MTRK, shuningdek, bosma va internet nashrlarga ham birdek daxldorligi bilan ahamiyatli. Jahonda informatsion xuruj avjida bo‘lgan bir vaqtda ommaga haqqoniy voqelikni to‘liq aks ettira oladigan tezkor axborot juda zarur. Va bu OAV xodimlarining bosh vazifasi bo‘lmog‘i, ular esa o‘z navbatida har bir voqeani xolis nuqtayi nazar bilan yoritmog‘i shart.

Lekin, ayni vaqtda, O‘zbekistondagi barcha matbuot nashrlarida chop etilayotgan, teleradio tizimida efirga uzatilayotgan materiallarda, jamiyatning og‘riqlarisiz, silliqqina, hech kimning xayrihohligi yoki g‘azabiga sabab bo‘lmaydigan yumshoqqina materiallar e’lon qilimoqdaki, bu haqli ravishda ommani o‘ylantiradi. Boshqa matbuotga murojaat qilishiga sababchi bo‘ladi.

2017 yilda O‘zbekistonda 800dan ziyod davriy nashrlar ro‘yxatga olingan. O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasining moddiy texnika bazasini yangilash, dasturlar sifatini tubdan yaxshilashga yo‘naltirilgan islohot davom etmoqda.

Yaqinda O‘zbekiston MTRK raisi yangilandi va teleradiomahsulotlar sifatining tubdan yaxshilanishi kutilmoqda. Yangilanishlar arafasida mamlakat rahbarining bu tanqidiy fikrlari MTRK faoliyatini tubdan yaxshilashga xizmat qilsa ajab emas. Xo‘sh, buning uchun nima qilish kerak?

Nazarimizda, buning uchun "mahalliylik"ka ruju qilmay kadrlar siyosatini joy-joyiga qo‘yish, "ura-urachilik", "o‘zibo‘larlik" va "loqaydlik"ka barham berish kerak. Aks holda o‘zbek tomoshabinining "jannat"dan tayyorlanayotgan biroqlama teledasturlarga, informatsion ko‘rsatuvlariga e’tiborini qaratish oson bo‘lmaydi.

O‘zbekiston prezidentining bunday keskin noroziligiga nima sabab bo‘lgan? O‘z.MRTKda "ura-urachilik"ning yuzaga kelishining ichki sabablari nimalardan iborat?

O‘zbekiston MTRKda bir necha yildan buyon faoliyat yuritayotgan, tajribali jurnalistlardan biri bu savolga quyidagicha javob berdi: "…bunga O‘z.MRTK dasturlarida tayyorlab efirga uzatilayotgan ko‘rsatuvlar va informatsion dasturlar sifatining bo‘shligi, ularda ko‘tarilayotgan mavzularning tomoshabin uchun qiziqarsiz va bir yoqlama ekani ham sabab bo‘lmoqda".

Suhbatdoshning aytishicha, "O‘zbekiston" telekanali "Axborot" informatsion dasturining barcha sonidan o‘rin oladigan lavha va reportajlar tegishli idora mutaxassislari ko‘rigidan so‘ng, idora ma’qul topgan tarzda efirga uzatiladi. Barcha huquq-tartibot organlari: sud, prokuratura, IIV, Adliya vazirligi, Davlat Bojxona qo‘mitasi va shu kabi ahamiyatga molik tashkilotlar muxbirlar tayyorlagan lavhalarda tanqid o‘tib ketmasligini tekshirib, "tepadan gap eshitmaydigan" qilganidan keyin efirga uzatiladi. Jurnalist o‘z so‘ziga ega bo‘lmagan joyda xolis material tayyorlashning imkoni bo‘lmaydi!"

"Sohadagi bu "ura-urachilik"dan qanday qutulsa bo‘ladi? Nima qilsa yoki qanday yondashilsa, eskicha fikrlash barham topadi?", — degan savolga manba: "Buning uchun birinchi navbatda har bir ko‘rsatuv va eshittirishning formatini o‘zgartirish kerak. Unga qo‘yiladigan talablarda erkin fikrni qo‘llab-quvvatlash, xalq va Vatan manfaatlariga, inson taqdiriga befarq bo‘lmaslik, murosasizlik kabi xususiyatlar ustuvorlik qilishi kerak", — deya javob qildi.

Manbaning so‘zlariga qaraganda, jurnalist kadrlarni ishga qabul qilishda tanish-bilishchilik, qarindosh-urug‘chilik, mahalliychilik kabi illatlar ham teleko‘rsatuvlarning sifatsiz, xom-xatala tarzda tayyorlanishiga, shu holda efirga uzatilishiga sabab bo‘lmoqda.

"Qalam egasi bo‘lmagan, tanish-bilish orqasidan o‘rnashib qolgan, aslida jurnalistikadan judayam yiroq bo‘lganlardan voz kechish kerak. Har bir lavha qanday mazmunda ko‘rinishidan qat’iy nazar shaklan bir xil, g‘oyaviy jihati juda bo‘sh. Bu hol informatsion ko‘rsatuvlarda yaqqolroq gavdalanadi. Informatsion ko‘rsatuvlardagi lavhalarni sodda tilda, xalq uchun yoki yuqori uchun manfaatli materiallarga ajratish mumkin. Korxona va tashkilotlardan tayyorlanayotgan reportajlarda hisobot va "shu tadbirni o‘tkazishdan maqsad…" degan jumladan boshqa hech narsa yo‘q…

Bu kabi zerikarli, 10-15 minut ichida boshlanib-tugaydigan, uch pulga arzimas majlislarda og‘iz ko‘pirtirib maqtanishdan boshqa narsani bilmaydigan tashkilotchilarning uzuq-yuluq gaplarini uyoq-buyog‘ini bejab, efirga berishni bas qilish lozim. Kadrlarni ishga olish va kasbiy mahoratiga ko‘ra ko‘rsatuvlar joy-joyiga qo‘yishda ichki muammolar mavjud", — deya qo‘shimcha qildi suhbatdosh.

"O‘zbekiston OAVida to‘rachilik, yuqoridan turib jurnalistga bosim o‘tkazishga, haqiqatparast jurnalistlarning ta’qib qilinishiga, ayrim hollarda esa sudning ayblov hukmisiz — qarorisiz muxbirni "aybsiz — aybdor" qilib ishdan haydash holatlariga barham berilmas ekan, yosh mutaxassislar ham maqola va reportajlarini "piligini ko‘tarib yozish" o‘rniga miltirab — mo‘ltirab yozishdan nariga o‘tmaydi.

Bu esa o‘z navbatida, yuqoridagi fikrlarning shakllanishiga, xalqning esa o‘z matbuotidan yuz o‘girib, boshqa kanallarni ko‘rishiga sabab bo‘ladi", — deya o‘z fikriga yakun yasadi suhbatdosh.