https://oz.sputniknews.uz/20210714/tolibon-va-ishid-rf-afgoniston-boyicha-maxsus-vakilining-eng-dolzarb-savollarga-javoblari-19681363.html
Tolibon* va IShID*: RF Afg‘oniston bo‘yicha maxsus vakilining eng dolzarb savollarga javoblari
Tolibon* va IShID*: RF Afg‘oniston bo‘yicha maxsus vakilining eng dolzarb savollarga javoblari
Sputnik O‘zbekiston
RF prezidentining Afg‘oniston bo‘yicha maxsus vakili Zamir Kabulov Afg‘oniston rasmiy hukumatini nima kutayotgani, toliblar va’dalariga ishonish mumkinmi va mamlakat... 14.07.2021, Sputnik O‘zbekiston
2021-07-14T18:17+0500
2021-07-14T18:17+0500
2023-04-05T18:34+0500
afg‘onistonda vaziyat keskinlashuvi
o‘zbekiston
aqsh
xitoy
afg‘oniston
tolibon
rossiya tiv
"islom davlati"
rossiya
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/07e5/07/0e/19672982_0:159:3077:1890_1920x0_80_0_0_270a2c161bde5a4f0028c0ea2b419dcf.jpg
AQSh va NATO qo‘shinlarini olib chiqish fonida Afg‘onistondagi vaziyat qizib bormoqda, toliblar tobora ko‘proq yangi tumanlarni o‘z nazorati ostiga olmoqda, mamlakat shimolidagi hukumat qo‘shinlari esa Markaziy Osiyoning chegaradosh davlatlari chegara hududiga chekinishga majbur bo‘lmoqda.RF prezidentining Afg‘oniston bo‘yicha maxsus vakili, RF TIV Osiyo ikkinchi departamenti direktori Zamir Kabulov Afg‘oniston rasmiy hukumatini nima kutayotgani, toliblar va’dalariga ishonish mumkinmi va mamlakat poytaxti uchun janglarni boshlash xavfi haqida RIA Novostiga so‘zlab berdi.Rossiya prognozlariga ko‘ra, Afg‘onistondagi toliblarning hozirgi hujumi Kobuldagi hokimiyatni ag‘darishga olib kelishi ehtimoli qanchalik yuqori?Siz savolni shunchalik dangal berdingiz, men biroz boshqacha boshlar edim. Rossiya bir necha yil oldin bunday holat yuzaga kelishi haqida aytgandi. Narsalarni o‘z nomi bilan aytganda, biz buni ancha oldinroq ko‘rgan edik, va shu sababli yetti yil oldin biz toliblar harakati bilan aloqalarni o‘rnatishni boshladik. Voqealar rivoji juda mantiqiy.Endi "Kobulning qulashi" haqida. Vujudga kelgan vaziyat aynan haqiqat lahzasiga olib keladi: bular har yili bizga Afg‘onistonning qudratli armiyasini, 300 ming kishi, harbiy xizmatchilarini tayyorladik, degan ajoyib bayonotlarni berib turgan Amerika-NATOning Afg‘onistonda hozir bo‘lishining oqibatlari.Va mana biz ular oxir-oqibat nimalarni tayyorlaganini ko‘rmoqdamiz. Ammo bu vahima tushish, hamma narsa qulamoqda, degani emas, "gipsni yechishmoqda, mijoz ketmoqda".Yo‘q, vaziyat unday emas. Agar Kobul hukumati o‘tgan yili nafaqat Rossiya taklifiga, balki afg‘on o‘rtasida mazmunli jarayonni boshlash zarurligi, yangi, koalitsion o‘tish davri davlat rahbariyatini shakllantirishga olib keladigan muzokaralar to‘g‘risida Rossiya, Xitoy, AQSh, Pokistonning qo‘shma takliflariga rozi bo‘lganda, bugungi kunda sodir bo‘layotgan voqealarning oldini olish mumkin edi.Kobulda Bayden AQSh saylovlarida g‘alaba qozonib, u avvalgi administratsiyaning qarorini o‘zgartiradi, amerikaliklar mamlakatda qoladi va shu tariqa ular mamlakatni boshqarishda davom etishadi, degan umidda kutishni afzal ko‘rishdi.Bunday bo‘lmadi. Umuman olganda, fursat yo‘qoldi. Va bu Tolibonga "ha, boshqa tomon muzokaralarga tayyor emas" deyishga bahona berdi va ular kuch bosimini kuchaytirdilar. Natijada, Kobul emas, balki toliblar o‘z muzokaradagi pozitsiyalarini yaxshiladilar, ular mamlakat hududining katta qismini o‘z nazoratiga oladilar va o‘zlarining raqiblari bilan kuchli pozitsiyadan gaplashishi mumkin.Shu bilan birga, uyezdlarning aksariyati toliblarga jangsiz o‘tib ketganligini e’tibordan chetda qolmasligi kerak. Ha, o‘tishdi nimani anglatadi? Hukumat qo‘shinlari hamma narsani o‘z nomi bilan aytish kerak, shunchaki o‘zlarining garnizonlarini, pozitsiyalarini tashlab qochishdi.Shuning uchun toliblar osongina kirib, bu tumanlarni o‘zlarining nazorati ostiga olishdi. Afg‘onistonda ularning 400 dan ortiq tumanlari hozirda uchdan biridan ko‘prog‘i, ehtimol ularning yarmigacha bo‘lgan qismi jangovar harakatlar natijasida emas, balki ushbu hududlardan hukumat qo‘shinlarining ketishi natijasida “Tolibon” nazoratiga o‘tdi.Ammo, shu bilan birga, toliblar Afg‘oniston viloyatlarining biron bir markazini egallamadi - 34 tasi bor va men poytaxt haqida umuman aytmayapman. Ha, toliblar harbiy-texnik nuqtayi nazardan hujumlar, shaharlarga qo‘qqisdan bostirib kirishga qodir, ammo ularni ushlab turishga – buning uchun ularda kuch yo‘q. Faol jangovar mavsum yana ikki oy davom etadi va ular bir nechta viloyatlarni o‘z nazoratiga olishlari mumkin. Agar vaziyatni faqat harbiy nuqtayi nazardan ko‘rib chiqilsa - ha, ular buni qilishlari mumkin. Ammo bu ularning Afg‘onistonning to‘laqonli xo‘jayinlariga aylanishlarini anglatmaydi. Bu faqat afg‘on xalqi hamma narsa, hukumat xudbinligi uchun tovon to‘lashini angladi. Shuning uchun saroyda o‘tirganlar emas, xalq azob chekmoqda.Hozir, kech bo‘lmasdan, o‘ziga kelib, mazmunli muzokaralarni boshlash kerak, bu koalitsiya o‘tish davri rahbariyatini tuzish bilan muqarrar ravishda yakunlanadi.“Tolibon”* harakati ishtirokidagi koalitsiya - toliblar necha foiz, qaysi nisbatda bo‘lishi - bu afg‘onlarning ishi. O‘zlari hal qilishsin va kelishishsin. Ular hech kim tomonidan saylanmaydigan ma’muriyat to‘g‘risida oqilona kelishishlari kerak - bu urushayotgan ikki tomon o‘rtasida kelishuv predmeti. Fikrimizcha, bu nuqtayi nazarni amerikaliklar, pokistonliklar va xitoyliklar qo‘llab-quvvatlashadi - bunday muvaqqat ma’muriyat ikki-uch yil, Afg‘onistonda hamma narsa xohlaganidan sekinroq bajarilishini hisobga olgan holda, ishlashi kerak - bunday milliy xarakter, buning hech qanday yomon joyi yo‘q. Mamlakatda hech qanday vakuum, xaos bo‘lmasligi kerak, Afg‘onistonning kelajagi va bo‘lajak boshqaruv shaklini aniq belgilashdan oldin, jangovar harakatlarni to‘xtatadigan va bir qator muammolarni hal qila boshlaydigan qo‘shma administratsiya kerak. Ular mamlakatda ishlarni tartibga solishi va toliblarni jamiyatga qo‘shilish masalalarini hal qilishi kerak.Boshqaruv shakliga kelsak: toliblar Islom amirligini tuzishga qattiq turib olishgan, ammo xalqaro o‘yinchilar, shu jumladan Rossiya ham bunga bir necha bor qarshi chiqishgan. U yaratilishi mumkin bo‘lsa, xavflarni ko‘rayapmizmi?Bu yerda toliblarga (Moskvadagi muzokaralarda - tahr.) yana bir bor Rossiya va butun dunyo hamjamiyati Islom amirligining tiklanishini qabul qilmasliklari aytildi.Va ular rozi bo‘lishdi: "Ha, biz, albatta, Islom amirligini afzal ko‘ramiz, ammo afg‘on keng vakolatxonasi, shu jumladan hozirgi Kobul administratsiyasining vakillari bilan muzokara olib borib, muhokama qilishga tayyormiz".Afg‘onistonning kelajakdagi tuzilishi va unga qanday yetib borishni muhokama qilish kerak. Agar respublika tuzumini saqlab qolish to‘g‘risida qaror qabul qilinadigan bo‘lsa, unda afg‘on siyosiy an’analariga ko‘ra, qarorni Loya Jirga - butunafg‘on assambleyasi qabul qilishi kerak, boshqacha variant bo‘lishi mumkin, bu borada afg‘onlarning o‘zlari o‘zaro kelishib olishadi.Mana nim uchun o‘tish davri hukumati zarur, urushni to‘xtatish, davlat boshqaruvi qulamasligi uchun. Afg‘onistonning yangi, kelajakdagi rahbariyatining bir qismiga aylangan toliblar ishtirok etishi va mas’uliyatni olishi kerak.Ikki-uch yil o‘tish davri hukumatidan keyin saylovlar o‘tkazilishi kerakmi?Agar shunday qaror qabul qilinadigan bo‘lsa, ha. Biz uchun yaxshi bo‘lardi, ha, lekin buni biz hal qilmaymiz. Shuni ta’kidlashni istardimki, biz hech kimga hech narsani buyurmaymiz. Biz fuqarolik urushlaridan chiqishda mavjud bo‘lgan xalqaro tajriba asosida harakat qilamiz.Ular qaror qilishlari kerak. Agar ular yangi saylovlar o‘tkazishga kelishib olishsa, unda prezident va parlament uchun yangi saylovlar o‘tkazish kerak. Ammo buning hammasini tayyorlash kerak, bugun qaror qabul qilib, ertaga o‘tkazish mumkin emas.Ayniqsa Afg‘oniston sharoitida, barcha qiyinchiliklar va harbiy halokatlarni hisobga olgan holda. Shu bilan birga, faqat siyosiy masalalar bilan shug‘ullanish mumkin emas, ijtimoiy masalalar bilan ham shug‘ullanish kerak.Urush davom etayotgan paytda xalq ishni yo‘qotmoqda, plyus koronavirus pandemiyasi. Bu muammolarning barchasi tezda hal qilish kerak, chunki agar bu amalga oshirilmasa, millionlab afg‘onlar yashash uchun pulsiz qoladi, o‘ziga yegulik topish uchun quliga qurol olishlari mumkin. Mana bu xaosning oldini olish kerak. Biz bularning barchasi haqida doimo aytganmiz va amerikaliklar buni birinchi bo‘lib anglashgan. Shuning uchun biz ular bilan o‘zaro hamkorlikda harakat qilmoqdamiz. Bu amerikaliklar uchun emas, Rossiya va bizning strategik xavfsizlik manfaatlarimiz uchun qilinmoqda. Biz uchun butun mintaqa juda muhim.Siz Moskvada toliblar bilan uchrashdingiz, tushunganimizdek, ular Afg‘onistonni qo‘shni davlatlarga va Rossiyaga hujumlar uchun plasdarm sifatida ishlatmasliklariga kafolat berishdi. Bizda ularga ishonish uchun biron bir asos bormi?Ular buni yana tasdiqladilar. Ushbu kafolatlar menga Dohada yanada yuqori darajada mulla (Abdul G‘ani) Baradar (“Tolibon” siyosiy idorasi rahbari - tahr.) tomonidan berilgandi.Ular Moskvaga toliblar harakatining yuqori rahbariyati nomidan Afg‘oniston hududidan uchinchi davlatlar manfaatlariga qarshi foydalanilmasligi, hech kim tomonidan foydalanilmasligini ta’minlash uchun kelishdi, ular Rossiya uchun Markaziy Osiyoda xavfsizlik masalalarining sezgirligini bilib, buni alohida ta’kidladilar.Markaziy Osiyodagi sheriklarimiz xavotirga tushishdi, lekin ayni paytda vaziyatga qarash kerak - toliblar Tojikiston hududiga kirishmadi, u yerga hukumat qo‘shinlari qochib o‘tdi.Qochib o‘tib, ular tojik hududidan ularning pozitsiyalarini egallab olgan toliblarga qarata yana o‘t ochishdi.Ammo toliblar barcha dala qo‘mondonlariga Tojikiston hududiga qarata o‘t ochmaslik haqida ko‘rsatma berdi.Yaqinda vazir Lavrov aytgan yagona narsa – ishidchilar Afg‘oniston shimolidagi urush xaosidan foydalanishi mumkinligi bizni bezovta qilmoqda.Bu biz uchun juda muhim. Ammo yana toliblar ishidchilarning ashaddiy dushmanlari sanaladi. Ularga nafrat bilan qarashadi va asirga olmay, ularni yo‘q qilishadi.Hisob-kitobimizga ko‘ra, 3-4 ming ishidchi shimolda qoldi. Ammo shimol hukumat kuchlari tomonidan nazorat qilinganda, ular IShIDga qarshi urush qilishmadilar, IShID* u yerda o‘zini juda yaxshi his qildi va toliblar esa ularni urishdi. Shuning uchun u yerda toliblarning muvaffaqiyati IShIDni zaiflashtiradi, Markaziy Osiyoga qarshi hujum va qo‘poruvchilik uchun maydondan mahrum qiladi.Bizda toliblarning bu kafolatlariga ishonishga asos bormi?Bizda faqat o‘zimizga ishonish uchun barcha asoslar bor. Biz vaziyatni diqqat bilan kuzatmoqdamiz. Ammo toliblar Markaziy Osiyodagi ittifoqchilarimiz xavfsizligiga zarar yetkazish uchun qilingan har qanday urinish ularga katta yo‘qotishlar, hamma narsani yo‘qotishga olib kelishini ko‘rishganda, ular hech narsa qilishmaydi va o‘zlarini yaxshi tutishadi.IShID*ga qarshi kurashda tolibon bilan harakatlarni o‘zaro muvofiqlashtira olamizmi?Bu muvofiqlashtirish - bu ularning hududi, yerlari, ishidchilar kelishdi - kelgindilar va islomiy radikallar, toliblar ularni urmoqda, haydab chiqarishmoqda, yana qanday koordinatsiya kerak.Rossiyaning toliblar bilan aloqalariga kelsak. Mamlakatimizda “Tolibon“* terrorchilik harakat deb tan olingan, ammo biz ular bilan muloqot olib borganimiz sababli, ularni RFda ushbu ro‘yxatdan olib tashlash fikri yo‘qmi?Men bir necha bor aytganman, lekin yana takrorlayman. 2001-yilda BMT Xavfsizlik Kengashining rezolyutsiyasi qabul qilinganida, har qanday mamlakatda bo‘lgani kabi, Rossiya prezidenti bizni ushbu rezolyutsiya mazmuniga rioya qilishga majbur qilgan farmon qabul qildi.BMT Xavfsizlik Kengashining rezolyutsiyasi bilan toliblar harakati terrorchilik tashkilot sifatida tan olindi va sanksiyalar ro‘yxatiga yuqori va o‘rta rahbarlaridagi 110 nafardan ortiq shaxs kiritildi, shundan beri ular terrorchilik tashkilot deb nomlanadi.Endi vaziyat o‘zgardi. Toliblar o‘zlarining tarixiy saboqlarini oldilar va ular o‘tmishga qaytmasligi, bu xato bo‘lganligini, ular NATO va AQShning chet ellik istilosiga qarshi kurashayotgan milliy-ozodlik harakati ekanligi, o‘z mustaqil mamlakatlarida islomiy jamiyat qurishni istashini bir necha bor ochiq bayon qildilar.Islomiy jamiyatining talqini - bu ixtiyoriy masala, afg‘onlar buni o‘zaro hal qilishsin, ularning barchasi asosiy qismi musulmonlar va bu bilan kimni va nimani nazarda tutayotganlarini o‘zlari kelishib olishsin.Toliblar o‘z saboqlarini o‘rganishdi, agar ular o‘tgan asrning 90-yillari o‘rtalarida qilgan ishlarini takrorlashga harakat qilsalar, unda ular afg‘on xalqining katta qismi, avvalambor, pushtunlar emas, qurol olib, u esa qo‘llarida bor, urush qilishga chiqishini juda yaxshi anglashadilar. Va yana yigirma yilga fuqarolar urushi. Bunday holda toliblar yakkalanib qoladi va butun dunyo toliblarga qarshi bo‘lganlar tomonida bo‘ladi. Bu ularga, ko‘zlariga qarab aniq aytildi.Hozir taktik harakatlar to‘g‘risida gaplashayotganimizni unutmaylik. Harbiy harakatlar yana ikki oy davom etadi, shundan so‘ng yangi harbiy-siyosiy muvozanat bo‘ladi. Ammo Afg‘onistondagi voqealarning katta, strategik natijalariga qaytaylik. Bir necha yil oldin u yerda Amerikaning harbiy bazalari tarmog‘i mavjud edi va ularning aksariyati Afg‘oniston bilan strategik munosabatlarga ega emas edi, ular butun mintaqa, shu jumladan bizga, Markaziy Osiyo, Eron, Pokiston va Xitoyni o‘z kuchini proyeksiyalashdi. Bu bazalar qayerda? Ular yo‘q, bu bilan hamma narsa aytildi.Endi esa tasavvur qiling, agar bundan yetti yil oldin biz toliblar bilan “ko‘prik qurib”, ular bilan muloqot o‘tmaganimizda, o‘z tashvishlarimiz, manfaatlarimizni ularga yetkazishni boshlamaganimizda va muvaffaqiyatsiz g‘arb ortidan ergashib, ularni qoralaganimizda, endi kim bilan gaplashar edik? Mana ularda muammo, Rossiya esa Afg‘onistondagi har qanday kuch bilan gaplashishi mumkin. Mana bu Rossiya tashqi siyosatining natijasidir.Yaqin kelajakda BMT Xavfsizlik Kengashining toliblarga qarshi sanksiyalari bekor qilinishi mumkinmi?Ha, albatta, lekin biz kelishdik va toliblarga aniq aytdik: siz, toliblar harakati, boshqa tomon bilan muzokara stoliga o‘tirishingiz bilanoq, - Dohada sodir bo‘layotgan narsalar bu muzokaralar imitatsiyasi, aloqalar, u yerda hatto kun tartibi yo‘q, muzokaralarning mazmunli bo‘lishining birinchi belgisi - bu barcha tomonlar tomonidan tasdiqlangan va kelishilgan kun tartibi, bu yerda barcha fikrlar, tashqi o‘yinchilar, suhbat qaysi nuqtalarda o‘tishi aniq belgilangan bo‘lishi kerak.Bu sodir bo‘lganda va ular o‘tirib, ushbu kun tartibi bo‘yicha ishlashni boshlashsa, bu biz uchun delisting protsedurasini boshlash vaqti kelgani, ya’ni tolib figurantlarini BMT Xavfsizlik Kengashi sanksiyalar ro‘yxatidan chiqarishi belgisi bo‘ladi. Jarayon oson emas, lekin mutlaqo aniq. Uni ishga tushirish kerak va BMT Xavfsizlik Kengashining barcha a’zolari tanishib, ovoz berishlari kerak, keyin sanksiyalar ro‘yxatidan chiqarish jarayoni boshlanadi.Ammo siz aytmoqchisizki, prognozlarimizga ko‘ra, Afg‘onistonda harbiy harakatlar yana ikki oy davom etadi, shuning uchun hech qanday muzokaralar bo‘lmaydimi?Muzokaralar bo‘lishi mumkin, vaziyatni o‘zibo‘larchilikka tashlab qo‘ymaslik uchun ularni ularni qo‘llab-quvvatlash kerak. Ammo, nazarimda, tomonlar kuzda mazmunli va samarali muzokaralarga tayyor bo‘lishadi. Ikkala tomon ham urushga juda uzoq vaqt tayyorgarlik ko‘rgan va aytilganidek, ular barcha patronlarni chiqarmaguncha, biron narsaga umid qilish qiyin.Muloqotlaringizda Afg‘oniston hukumati toliblar bilan muzokaralarga tayyorligini tasdiqlaydimi?Ular so‘zlarda tasdiqlaydilar, ammo barchasi shuni anglatadiki, ular tayyor, ammo toliblar tan olishlari kerak, keyin ular tayyor bo‘ladi. Ammo muzokaralar bunday olib borilmaydi. Bu ikkiyuzlamachilik. Bu mavjud haqiqatlarga ko‘zni yumishga urinish, shuning uchun bu quruq so‘zlar. Bizga aniq ishlar kerak. Agar biz nafaqat so‘zda, balki amalda hukumat va Afg‘onistondagi turli etnosiyosiy kuchlarning vakili bo‘lgan nufuzli siyosatchilar o‘zaro kelishib, muzokara stoliga o‘tirganini ko‘rsak - bu Afg‘onistonda haqiqiy tinchlik jarayonining boshlanishi bo‘ladi. Biz bunga erishmoqchimiz.Biz toliblar harakatining siyosiy ofisi bilan muloqot qilmoqdamiz, ammo joydagi dala qo‘mondonlari har doim ham Dohadagilarga bo‘ysunmaydimi?Dohada o‘tirganlar – bu siyosiy ofis, ular toliblarning markaziy, asosiy rahbariyatiga bo‘ysunadilar, unga barcha dala qo‘mondonlari bo‘ysunadilar.Men toliblar harakati butunlay bir xil bo‘lib qolgan, demoqchi emasman.Yana radikalroq bo‘lgan, jang qilgan, qon to‘kkan va "amerikaliklar qochib ketdi, biz ularni quvib chiqardik, endi hokimiyatni o‘zimizga olishimiz kerak, nima uchun bu Kobul bilan gaplashamiz" degan fikrga ega bo‘lgan dala qo‘mondonlari bor.Bunday kayfiyatdagilar ham bor. Ammo Kobul hukumatiga yana alohida minnatdorchilik, ular bunday kayfiyatlarga o‘sish uchun shunday bahona berishdi. Bu toliblar harakatining yuqori rahbariyatining muammosi, ularning nomidan Doxa ofisi o‘z saflarida tartib o‘rnatish uchun harakat qilmoqda. Ammo ular agar toliblar harakatining buzg‘unchi qismi o‘z kun tartibini ilgari sura boshlasa, unda butun harakat zarar ko‘rishini tushunadilar.Toliblar Moskvaga tashrifi chog‘ida diplomatik vakolatxonalar xavfsizlikni kafolatlashga va’da bergandi, shu jumladan Mozori-Sharifda, u yerda bizning bosh konsulligimiz o‘z ishini hozircha to‘xtatib qo‘ydi. RF qachon uni faoliyatini qayta tiklashni rejalashtirmoqda?Vaziyatni tushuntirib beraman. Biz Mozori-Sharifda bosh konsullik rasmiy ravishda nomlanadi, ammo tarixan u har doim O‘zbekiston bilan chegarada joylashgan Xayraton shahrida, Sovet Ittifoqi qurgan Do‘stlik ko‘prigining yonida joylashgan.Mozori Sharifda ofis ijaraga olingan, u yerda hamkasblarimiz rotatsion asosda kelib, o‘zlarining konsullik vazifalarini bajarishgan.U yerdan hammani Xayratonga olib kelishdi, Mozori-Sharifda hech kim, bironta rossiyalik xodim yo‘q.Ammo biz afg‘on armiyasi qanday qilib o‘z pozitsiyalarini tashlayotganini ko‘rganimizda, Xayratondagi hamkasblar esa hukumat tashqi himoyasi qochib ketganini bilib olganida, ular - kim xavfsizlikni ta’minlaydi? degan masala bilan bog‘lanishga harakat qilishdi. Ular - "bilasizmi, biz tayyor emasmiz", deb javob berishdi.Bunday vaziyatda men zudlik bilan mulla Baradar bilan bog‘landim, u barcha dala qo‘mondonlariga Rossiya Federatsiyasining Bosh konsulligiga chang ham tushmasligi haqida ko‘rsatma berilgani haqida so‘z berdi.Ammo bu so‘z va jang avjida ... Muammo shundaki, bosh konsullik hududi yonida mahalliy xavfsizlik xavfsizligi boshqarmasi joylashgan bo‘lib, u toliblar hujumining nishoniga aylanishi mumkin va jang qachon va qachon boshlasa, bosh konsulligimiz tomon kim o‘q uzishi mumkinligi noma’lum. Bunday vaziyatda odamlarni himoya qilish, ularni vaqtincha O‘zbekiston hududiga olib borish to‘g‘risida qaror qabul qilindi.Endi vaziyat oydinlashishini kutmoqdamiz. Aslida Xayraton, Pokiston chegarasidagi Torxamdan tashqari, Afg‘onistondagi toliblar nazorati ostidagi bo‘lmagan yagona bojxona punkti qoldi. Biz kutmoqchimiz, vaziyat qachon barqarorlashishini ko‘rmoqchimiz. Biz o‘z odamlarimizni xavf ostiga qo‘yolmaymiz. Biz kafolat olishimiz bilan ... Bizning diplomatlar allaqachon O‘zbekiston hududida zerikib qolishdi, ular o‘z ishlariga qaytishni xohlashmoqda.Toliblar Afg‘oniston hududining 85 foizini nazorat qilishini tasdiqlamoqda, sizningcha, ular hozir 100 foiz nazorat qilib, butun hududni kuch bilan tortib olishga intilmoqdami?Yo‘q, ular endi intilishmayapti, chunki ularda aql-idrok bor va bu mumkin emasligini tushunishmoqda.Kobul uchun jang bo‘lmaydi?Agar Kobul hukumati o‘zini bunday tutishda davom etsa va muzokara stoliga o‘tirmasa, Kobul uchun janglar bo‘ladi.Bizda toliblar va hukumat o‘rtasidagi bo‘lajak muzokaralar kun tartibi bo‘yicha takliflar bormi?Bizda takliflar bor, ammo bu juda nozik masala. Chet elliklar tomonidan yuborilgan har qanday taklifni, hatto eng yaxshi taklifni ham afg‘onlar majburan yuklangan kabi ko‘rib chiqadilar. Buni hech bir xalq yoqtirmaydi. Ammo ular qanday asosiy jihatlar bo‘lishi kerakligini bilishadi va bizning vazifamiz urushayotgan ikkala tomonni muzokara stoliga olib kelishdir.Bu muzokaralarga "kengaytirilgan uchlik" vositachilik qilishi kerakmi?Yo‘q, vositachilik orqali emas, balki yordam bilan. Tushunasizmi, vositachilik muzokaralar jarayoniga aralashishni, buyruq berishni o‘z ichiga oladi. Yo‘q. Biz afg‘onlarning o‘zlarini muzokaralar stoliga o‘tkazishimiz uchun sharoit yaratib berishimiz kerak va tashqi perimetrda agar ular konstruktiv relslardan chiqib ketishsa, ularga aytishimiz kerak: "yo‘q, iltimos, orqaga qayting va muzokara qiling".Ushbu muzokaralar qayerda o‘tkazilishi muhim emas. Biz bilamizki, har ikki tomon Kobulda tantanali muhitda Afg‘onistonda tinchlik o‘rnatishi kerak.Avvalroq RFning tojik-afg‘on chegara uchastkalarining birida zamonaviy chegara zastavasini qurilishini moliyalashtirishga ko‘maklashish rejalari haqida aytilgan edi, hozirda ushbu masala bo‘yicha muzokaralar qaysi bosqichda? Uni qachon qurishni boshlash rejalashtirilgan?Bu loyiha amalga oshirilmoqda, barcha mablag‘lar Tojikistonda ajratilgan, chegara zastaavalari qurilmoqda.Yaqinda Afg‘oniston prezidentining milliy xavfsizlik bo‘yicha maslahatchisi Hamdulla Mohib afg‘on qamoqxonalarida saqlanayotgan rossiyaliklar haqida gapirdi. Bu odamlar kimligi ma’lummi?Gap Rossiya fuqaroligiga ega ekanligini da’vo qilayotgan ikki-uch o‘nlab odamlar haqida ketmoqda. Bular turli bahonalar bilan Afg‘onistonga kirib kelgan odamlar. Asosan, vaziyat Suriyadagiga o‘xshaydi."Kengaytirilgan uchlik" (RF, AQSh, XXR va Pokiston) formatidagi ishlar qanday oldinga siljimoqda? Moskva yangi yig‘ilish chaqirish zarurligini ko‘rmoqdami?Ha albatta. Men Toshkentga uchaman, u yerda Zalmay Xalilzod (AQShning Afg‘oniston bo‘yicha maxsus vakili - tahr.) bilan uchrashamiz. Dastlab biz iyun oyining oxirida, 30-iyun kuni uchrashishni rejalashtirgandik.Keyin amerikaliklar fikr taklif qildilar - chunki hamma bizning Moskvada uyushtirgan narsalarimiz har doim qandaydir natija, qo‘shimcha qiymatga ega bo‘lishini anglashdi - va amerikaliklar yana bir bor bizga taklif qilishdi: Moskvada "kengaytirilgan uchlik” yig‘ilishini chaqirib, toliblar va Kobul tomonini taklif qilish haqida.Bunga ularga har doim vaqt talab etilishini va bu qadar tez bajarilmasligini aytdim. Prinsipial jihatdan biz ushbu taklifni ijobiy ko‘rib chiqishga tayyormiz, ammo bizga allaqachon qilgan ishni takrorlanishi kerak emas.Biz har ikkala afg‘on tomoni ham mazmunli, samarali muloqotni amalga oshirishga kafolat berishini anglab etish uchun shunday uchrashuv tashkil etishga tayyormiz. Ya’ni, ular Afg‘onistonning kelajakdagi davlat boshqaruvining aniq masalalarini muhokama qilishga tayyor bo‘lishi kerak. Hozir hech kim bunday kafolat bera olmayapti. Shuning uchun vaziyat pishib yetilsin, pishganligini ko‘rganimizdan so‘ng, biz tashkillashtiramiz. Biz sun’iy ravishda vaqt oralig‘ini belgilamaymiz, voqealar rivojini kuzatib boramiz. Bu sodir bo‘ladi va bu aniq bu yil bo‘ladi.Rossiyaning AQSh bilan Afg‘oniston bo‘yicha muloqoti hozir qanchalik konstruktiv?Ular konstruktiv bo‘lishi kerak, chunki ular chorasiz ahvolda. Bunday vaziyatda ular qandaydir tarzda o‘zlarini oqlashlari kerak.Men ichiqoralik qilmasdan aytmoqdaman. Biz amaliyotchi va pragmatiklar, milliy manfaatlarimizga, Rossiyaning uzoq muddatli istiqbolda xavfsizlik manfaatlariga oid masalalarni hal qilishimiz kerak. Amerikaliklar bu borada biz uchun muhim sheriklardir. Bu biz amerikaliklar bilan samarali ishlaydigan deyarli yagona soha. Hech bo‘lmaganda, biz bir narsani xohlaymiz. Biz buni qadrlaymiz va buni o‘z manfaatlarimiz va ittifoqchilarimiz manfaatlari uchun qilamiz. Shu bilan birga, bu AQSh manfaatlariga to‘g‘ri keladigan ekan. Xo‘sh, biz bunday suhbatga tayyormiz.Afg‘onistondan AQSh qo‘shinlarining olib chiqilishi, "domino effekti bilan" qo‘shni Markaziy Osiyo davlatlarida beqarorlikka olib keladi, Sovet Ittifoqi kontingenti Afg‘onistondan chiqib ketganidan keyin Tojikistonda bo‘lgani kabi, degan xavotirlar Rossiyada bormi?Toliblarni jangovar harakatlarni "jaranglashini" istayotgan tajovuzkor jihodchi kuch sifatida qaralganda bunday qo‘rquv bo‘lar edi, lekin ular esa buni xohlamayaptilar.Afg‘onistonda yigirmadan ortiq terrorchilik guruhlar faoliyat yuritmoqda, eng kuchlisi - IShID, ular bilan Sharqiy Turkiston harakati - uyg‘urlar hamkorlik qilmoqda. Yana bir nechtasi bor, ular kichikroq. Ammo ular ishidchilar va murtad toliblar, shundaylar ham bor, bilan birlashsalar, unda bu biz uchun xavfli bo‘ladi.Hozir KXShT safarbar bo‘ldi, vaziyatni kuzatmoqda. Bizga KXShT bo‘yicha ittifoqchilar va O‘zbekiston bilan, u KXShT a’zo emas, ammo Rossiya bilan strategik kelishuvlar bilan yuqori darajada bog‘langan, o‘z imkoniyatlarimizni inventarizatsiya qilib, kuchlarni birlashtirishni ko‘rib chiqish kerak.Bu umumiy xavfsizligimizga tajovuz qilishga urinayotgan har qanday kuchlar uchun eng ta’sirli signal bo‘ladi.So‘nggi keskinlashuv tufayli Afg‘onistondan qochqinlar bilan yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan inqirozni qanchalik xavfli deb baholaymiz?Aslida, bu boshlandi. Taqdir irodasiga tashlangan odamlar xavfsizlikni qidirib, jangovar joylarni tark etishga harakat qilishmoqda. Ammo o‘piriladigan inqiroz hozircha yo‘q.Qanday bo‘lmasin, biz toliblar bilan bir necha bor muhokama qilganmiz va ular aholini xafa qilmaymiz, deb qasam ichishdi, aytgancha hozircha va’dalarni bajarishmoqda.Ular yagona narsa shundaki: uyezd boshliqlarini olib tashlab, o‘z odamlarini qo‘yish, ammo bu “o‘z odamlari” etnik jihatdan ushbu tumanlardan kelib chiqishgan.Ha, qochqinlar muammosi bor, ammo aksariyat hollarda biz ichki ko‘chganlar soni ko‘payishi haqida aytmoqdamiz. Hech kim odamlarning xavfsizligini kafolatlay olmayapti, ular jangovar harakatlar olib borilayotgan joylardan qochib ketmoqda. Ko‘pchilik toliblarning birinchi kelganidagi xatti-harakatlarini eslab, qo‘rqishmoqda. Ammo bu hukumatning bosh og‘rig‘i bo‘lishi kerak edi.Markaziy Osiyo orqali Rossiyaga va undan tashqariga qochqinlarning nazoratsiz oqimi xavfi bormi?Bo‘lmaydi, chunki chegara ozmi-ko‘pmi yopiq. Ammo bu IShID* tufali xavotirlari bilan bog‘liq holda aytgan ssenariy. IShID* jangarilari uchun bu birinchi vazifa bo‘lgan - nafaqat Afg‘onistonda, balki Markaziy Osiyoda vaziyatni beqarorlashtirish va odamlarni u yerdan qochishga majbur qilish edi.Shunga qaramay, afg‘onlar hozir ham mamlakatdan qochmoqdalar, ammo ular Eron, Pokiston orqali Yevropa tomon intilmoqdalar.Toliblar Turkiyaning Kobul aeroportini qo‘riqlash uchun cheklangan kontingentni qoldirishrejalariga qat’iy qarshi chiqishdi va ularga qarshilik ko‘rsatishga va’da berdi. Anqara va AQSh harakatlari tufayli vaziyatning keskinlashishi xavfini ko‘rapmizmi?Bu yerdagi toliblar rahbariyat nomidan bizga Turkiyaning Kobul aeroportini nazorat qilishni o‘z zimmasiga olish rejalarini qat’iyan rad etishlarini aytishdi, chunki Turkiya NATO a’zosi sifatida AQSh-Tolibon kelishuvini bajarishi shart, chunki bu mamlakatdan barcha qo‘shinlar chiqib ketishi nazarda tutadi.Shu sababli, toliblar Turkiya harbiylarini bosqinchi sifatida ko‘rishlarini aytdi. Biroq menda boshqacha savol bor, NATO u yerda yigirma yil davomida yuzlab milliardlab dollar sarflab, mashg‘ulotlar olib borib, nimalarni qildi? Afg‘oniston aeroportini boshqarish va o‘z aeroportini boshqarish uchun 600 nafar afg‘onistonlik mutaxassis tayyorlay olishmadimi?Bu sharmandalik-ku. Va meni kuldirgan yana bir narsa: ular Kobul aeroportining havo hujumidan mudofaa tizimi yana ishga tushdi, deb dabdabali gapirishmoqda. Menda ikkinchi savol paydo bo‘ldi. Kobul aeroportiga havo hujumidan mudofaa tizimi nima uchun kerak? Toliblarda aviatsiya bormi?* Rossiya va bir qator davlatlarda taqiqlangan terrorchilik tashkilotlari.
https://oz.sputniknews.uz/20210714/afgonistondan-bir-guruh-etnik-qirgizlar-tojikistonga-qochib-otdi-19678535.html
https://oz.sputniknews.uz/20210714/ozbekiston-kxshtga-shoshilmayapti-lekin-unga-istagan-vaqtida-qaytishi-mumkin-19676741.html
https://oz.sputniknews.uz/20210714/rossiya-tiv-afgonistondagi-vaziyatdan-ishid-foydalanishi-mumkinligidan-xavotir-bildirdi-19673532.html
https://oz.sputniknews.uz/20210714/aqsh-oz-qoshinlarining-95-foizini-afgonistondan-chiqardi-19671733.html
https://oz.sputniknews.uz/20210714/britaniya-zarur-bolganida-toliblar-bilan-ishlashga-tayyorligini-bildirdi-19668910.html
https://oz.sputniknews.uz/20210713/qolni-kesish-qamchi-bilan-savalash--oddiy-afgonlar-tolibon-davrini-qanday-eslaydi-19665353.html
https://oz.sputniknews.uz/20210713/toliblar-muvaffaqiyatiga-qoshnilar-qanday-munosabatda-19658872.html
https://oz.sputniknews.uz/20210713/kobul-butun-afgonistondagi-qochoqlar-uchun-boshpana-bolmoqda-19657834.html
https://oz.sputniknews.uz/20210713/afgonistonda-tolibon-razvedkasi-rahbari-oldirildi-19652884.html
https://oz.sputniknews.uz/20210712/afgonistondagi-rossiya-bosh-konsulxonasi-diplomatlari-ozbekistonga-kochirildi-19648580.html
https://oz.sputniknews.uz/20210712/chegaralarimiz-daxlsizligi-hech-qanday-shubha-ostiga-qoyilmasligi-kerak-asadov--19640190.html
https://oz.sputniknews.uz/20210711/termizdagi-afgoniston-bilan-chegaradosh-oxunboboev-qishlogidan-reportaj-19636044.html
https://oz.sputniknews.uz/20210711/afgonistondagi-vaziyat-keskinlashishi-ortidan-chegara-oldidagi-termiz-qanday-hayot-kechirmoqda-19629378.html
https://oz.sputniknews.uz/20210710/aqshning-afgoniston-boyicha-maxsus-vakili-ozbekistonga-keladi-19626133.html
https://oz.sputniknews.uz/20210710/tolibon---2021-uyushmami-yoki-allaqachon-davlat-19620974.html
https://oz.sputniknews.uz/20210709/-tolibon-mo-davlatlari-chegarasidan-otmaslikni-vada-berdi-19604456.html
https://oz.sputniknews.uz/20210708/markaziy-osiyo-amerika-afgonlarini-nima-qilishi-kerak--19597428.html
https://oz.sputniknews.uz/20210708/lavrov-aqshning-afgonistondagi-missiyasi-maglubiyatga-yuz-tutdi-19590514.html
https://oz.sputniknews.uz/20210708/ertaga-urush-bolsa-odkb-operguruhi-tojik-afgon-chegarasida-ishlamoqda-19587733.html
https://oz.sputniknews.uz/20210707/bir-yarim-mingdan-ortiq-afgon-harbiysi-tojikiston-hududiga-qochib-otdi-19585652.html
https://oz.sputniknews.uz/20210707/tolibon-jangarilari-badgisdagi-qamoqxonaga-bostirib-kirib-mahbuslarni-ozod-qildi-19580839.html
https://oz.sputniknews.uz/20210706/ozbekiston-afgoniston-bilan-chegaradagi-vaziyatni-nazorat-qilmoqda--dxx--19555834.html
https://oz.sputniknews.uz/20210707/afgonistonda-tolibon-kuchaymoqda--aqshning-bunga-nima-aloqasi-bor--19575672.html
https://oz.sputniknews.uz/20210707/aqsh-razvedkasi-afgon-narkotrafigidan-pul-oladi-video-19576549.html
https://oz.sputniknews.uz/20210706/mirziyoev-va-nazarboev-afgonistondagi-vaziyat-yuzasidan-fikr-almashishdi-19562379.html
https://oz.sputniknews.uz/20210705/amerikaliklar-afgonistonni-rossiyaga-tashlab-qoydimi-19536104.html
https://oz.sputniknews.uz/20210702/rossiya-tiv-afgonistondan-aqsh-qoshinlari-olib-chiqilishi-yuzasidan-bayonot-berdi-19520631.html
https://oz.sputniknews.uz/20210702/hafta-oxirigacha-aqsh-shoshilinch-ravishda-afgonistondan-oz-qoshinlarini-olib-chiqadi-19517948.html
https://oz.sputniknews.uz/20210624/toliblar-tojik-afgon-chegarasini-nazorat-qilmoqda-endi-nima-boladi-19398725.html
o‘zbekiston
xitoy
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
2021
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Yangiliklar
uz_UZ
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
afg‘onistonda vaziyat keskinlashuvi, o‘zbekiston, aqsh, xitoy, afg‘oniston, tolibon, rossiya tiv, "islom davlati", rossiya
afg‘onistonda vaziyat keskinlashuvi, o‘zbekiston, aqsh, xitoy, afg‘oniston, tolibon, rossiya tiv, "islom davlati", rossiya
AQSh va NATO qo‘shinlarini olib chiqish fonida Afg‘onistondagi vaziyat qizib bormoqda, toliblar tobora ko‘proq yangi tumanlarni o‘z nazorati ostiga olmoqda, mamlakat shimolidagi hukumat qo‘shinlari esa Markaziy Osiyoning chegaradosh davlatlari chegara hududiga chekinishga majbur bo‘lmoqda.
RF prezidentining Afg‘oniston bo‘yicha maxsus vakili, RF TIV Osiyo ikkinchi departamenti direktori Zamir Kabulov Afg‘oniston rasmiy hukumatini nima kutayotgani, toliblar va’dalariga ishonish mumkinmi va mamlakat poytaxti uchun janglarni boshlash xavfi haqida RIA Novostiga so‘zlab berdi.
Rossiya prognozlariga ko‘ra, Afg‘onistondagi toliblarning hozirgi hujumi Kobuldagi hokimiyatni ag‘darishga olib kelishi ehtimoli qanchalik yuqori?
Siz savolni shunchalik dangal berdingiz, men biroz boshqacha boshlar edim. Rossiya bir necha yil oldin bunday holat yuzaga kelishi haqida aytgandi. Narsalarni o‘z nomi bilan aytganda, biz buni ancha oldinroq ko‘rgan edik, va shu sababli yetti yil oldin biz toliblar harakati bilan aloqalarni o‘rnatishni boshladik. Voqealar rivoji juda mantiqiy.
Endi "Kobulning qulashi" haqida. Vujudga kelgan vaziyat aynan haqiqat lahzasiga olib keladi: bular har yili bizga Afg‘onistonning qudratli armiyasini, 300 ming kishi, harbiy xizmatchilarini tayyorladik, degan ajoyib bayonotlarni berib turgan Amerika-NATOning Afg‘onistonda hozir bo‘lishining oqibatlari.
Va mana biz ular oxir-oqibat nimalarni tayyorlaganini ko‘rmoqdamiz. Ammo bu vahima tushish, hamma narsa qulamoqda, degani emas, "gipsni yechishmoqda, mijoz ketmoqda".
Yo‘q, vaziyat unday emas. Agar Kobul hukumati o‘tgan yili nafaqat Rossiya taklifiga, balki afg‘on o‘rtasida mazmunli jarayonni boshlash zarurligi, yangi, koalitsion o‘tish davri davlat rahbariyatini shakllantirishga olib keladigan muzokaralar to‘g‘risida Rossiya, Xitoy, AQSh, Pokistonning qo‘shma takliflariga rozi bo‘lganda, bugungi kunda sodir bo‘layotgan voqealarning oldini olish mumkin edi.
Kobulda Bayden AQSh saylovlarida g‘alaba qozonib, u avvalgi administratsiyaning qarorini o‘zgartiradi, amerikaliklar mamlakatda qoladi va shu tariqa ular mamlakatni boshqarishda davom etishadi, degan umidda kutishni afzal ko‘rishdi.
Bunday bo‘lmadi. Umuman olganda, fursat yo‘qoldi. Va bu Tolibonga "ha, boshqa tomon muzokaralarga tayyor emas" deyishga bahona berdi va ular kuch bosimini kuchaytirdilar. Natijada, Kobul emas, balki toliblar o‘z muzokaradagi pozitsiyalarini yaxshiladilar, ular mamlakat hududining katta qismini o‘z nazoratiga oladilar va o‘zlarining raqiblari bilan kuchli pozitsiyadan gaplashishi mumkin.
Shu bilan birga, uyezdlarning aksariyati toliblarga jangsiz o‘tib ketganligini e’tibordan chetda qolmasligi kerak. Ha, o‘tishdi nimani anglatadi? Hukumat qo‘shinlari hamma narsani o‘z nomi bilan aytish kerak, shunchaki o‘zlarining garnizonlarini, pozitsiyalarini tashlab qochishdi.
Shuning uchun toliblar osongina kirib, bu tumanlarni o‘zlarining nazorati ostiga olishdi. Afg‘onistonda ularning 400 dan ortiq tumanlari hozirda uchdan biridan ko‘prog‘i, ehtimol ularning yarmigacha bo‘lgan qismi jangovar harakatlar natijasida emas, balki ushbu hududlardan hukumat qo‘shinlarining ketishi natijasida “Tolibon” nazoratiga o‘tdi.
Ammo, shu bilan birga, toliblar Afg‘oniston viloyatlarining biron bir markazini egallamadi - 34 tasi bor va men poytaxt haqida umuman aytmayapman. Ha, toliblar harbiy-texnik nuqtayi nazardan hujumlar, shaharlarga qo‘qqisdan bostirib kirishga qodir, ammo ularni ushlab turishga – buning uchun ularda kuch yo‘q. Faol jangovar mavsum yana ikki oy davom etadi va ular bir nechta viloyatlarni o‘z nazoratiga olishlari mumkin. Agar vaziyatni faqat harbiy nuqtayi nazardan ko‘rib chiqilsa - ha, ular buni qilishlari mumkin. Ammo bu ularning Afg‘onistonning to‘laqonli xo‘jayinlariga aylanishlarini anglatmaydi. Bu faqat afg‘on xalqi hamma narsa, hukumat xudbinligi uchun tovon to‘lashini angladi. Shuning uchun saroyda o‘tirganlar emas, xalq azob chekmoqda.
Hozir, kech bo‘lmasdan, o‘ziga kelib, mazmunli muzokaralarni boshlash kerak, bu koalitsiya o‘tish davri rahbariyatini tuzish bilan muqarrar ravishda yakunlanadi.
“Tolibon”* harakati ishtirokidagi koalitsiya - toliblar necha foiz, qaysi nisbatda bo‘lishi - bu afg‘onlarning ishi. O‘zlari hal qilishsin va kelishishsin. Ular hech kim tomonidan saylanmaydigan ma’muriyat to‘g‘risida oqilona kelishishlari kerak - bu urushayotgan ikki tomon o‘rtasida kelishuv predmeti. Fikrimizcha, bu nuqtayi nazarni amerikaliklar, pokistonliklar va xitoyliklar qo‘llab-quvvatlashadi - bunday muvaqqat ma’muriyat ikki-uch yil, Afg‘onistonda hamma narsa xohlaganidan sekinroq bajarilishini hisobga olgan holda, ishlashi kerak - bunday milliy xarakter, buning hech qanday yomon joyi yo‘q. Mamlakatda hech qanday vakuum, xaos bo‘lmasligi kerak, Afg‘onistonning kelajagi va bo‘lajak boshqaruv shaklini aniq belgilashdan oldin, jangovar harakatlarni to‘xtatadigan va bir qator muammolarni hal qila boshlaydigan qo‘shma administratsiya kerak. Ular mamlakatda ishlarni tartibga solishi va toliblarni jamiyatga qo‘shilish masalalarini hal qilishi kerak.
Boshqaruv shakliga kelsak: toliblar Islom amirligini tuzishga qattiq turib olishgan, ammo xalqaro o‘yinchilar, shu jumladan Rossiya ham bunga bir necha bor qarshi chiqishgan. U yaratilishi mumkin bo‘lsa, xavflarni ko‘rayapmizmi?
Bu yerda toliblarga (Moskvadagi muzokaralarda - tahr.) yana bir bor Rossiya va butun dunyo hamjamiyati Islom amirligining tiklanishini qabul qilmasliklari aytildi.
Va ular rozi bo‘lishdi: "Ha, biz, albatta, Islom amirligini afzal ko‘ramiz, ammo afg‘on keng vakolatxonasi, shu jumladan hozirgi Kobul administratsiyasining vakillari bilan muzokara olib borib, muhokama qilishga tayyormiz".
Afg‘onistonning kelajakdagi tuzilishi va unga qanday yetib borishni muhokama qilish kerak. Agar respublika tuzumini saqlab qolish to‘g‘risida qaror qabul qilinadigan bo‘lsa, unda afg‘on siyosiy an’analariga ko‘ra, qarorni Loya Jirga - butunafg‘on assambleyasi qabul qilishi kerak, boshqacha variant bo‘lishi mumkin, bu borada afg‘onlarning o‘zlari o‘zaro kelishib olishadi.
Mana nim uchun o‘tish davri hukumati zarur, urushni to‘xtatish, davlat boshqaruvi qulamasligi uchun. Afg‘onistonning yangi, kelajakdagi rahbariyatining bir qismiga aylangan toliblar ishtirok etishi va mas’uliyatni olishi kerak.
Ikki-uch yil o‘tish davri hukumatidan keyin saylovlar o‘tkazilishi kerakmi?
Agar shunday qaror qabul qilinadigan bo‘lsa, ha. Biz uchun yaxshi bo‘lardi, ha, lekin buni biz hal qilmaymiz. Shuni ta’kidlashni istardimki, biz hech kimga hech narsani buyurmaymiz. Biz fuqarolik urushlaridan chiqishda mavjud bo‘lgan xalqaro tajriba asosida harakat qilamiz.
Ular qaror qilishlari kerak. Agar ular yangi saylovlar o‘tkazishga kelishib olishsa, unda prezident va parlament uchun yangi saylovlar o‘tkazish kerak. Ammo buning hammasini tayyorlash kerak, bugun qaror qabul qilib, ertaga o‘tkazish mumkin emas.
Ayniqsa Afg‘oniston sharoitida, barcha qiyinchiliklar va harbiy halokatlarni hisobga olgan holda. Shu bilan birga, faqat siyosiy masalalar bilan shug‘ullanish mumkin emas, ijtimoiy masalalar bilan ham shug‘ullanish kerak.
Urush davom etayotgan paytda xalq ishni yo‘qotmoqda, plyus koronavirus pandemiyasi. Bu muammolarning barchasi tezda hal qilish kerak, chunki agar bu amalga oshirilmasa, millionlab afg‘onlar yashash uchun pulsiz qoladi, o‘ziga yegulik topish uchun quliga qurol olishlari mumkin. Mana bu xaosning oldini olish kerak. Biz bularning barchasi haqida doimo aytganmiz va amerikaliklar buni birinchi bo‘lib anglashgan. Shuning uchun biz ular bilan o‘zaro hamkorlikda harakat qilmoqdamiz. Bu amerikaliklar uchun emas, Rossiya va bizning strategik xavfsizlik manfaatlarimiz uchun qilinmoqda. Biz uchun butun mintaqa juda muhim.
Siz Moskvada toliblar bilan uchrashdingiz, tushunganimizdek, ular Afg‘onistonni qo‘shni davlatlarga va Rossiyaga hujumlar uchun plasdarm sifatida ishlatmasliklariga kafolat berishdi. Bizda ularga ishonish uchun biron bir asos bormi?
Ular buni yana tasdiqladilar. Ushbu kafolatlar menga Dohada yanada yuqori darajada mulla (Abdul G‘ani) Baradar (“Tolibon” siyosiy idorasi rahbari - tahr.) tomonidan berilgandi.
Ular Moskvaga toliblar harakatining yuqori rahbariyati nomidan Afg‘oniston hududidan uchinchi davlatlar manfaatlariga qarshi foydalanilmasligi, hech kim tomonidan foydalanilmasligini ta’minlash uchun kelishdi, ular Rossiya uchun Markaziy Osiyoda xavfsizlik masalalarining sezgirligini bilib, buni alohida ta’kidladilar.
Markaziy Osiyodagi sheriklarimiz xavotirga tushishdi, lekin ayni paytda vaziyatga qarash kerak - toliblar Tojikiston hududiga kirishmadi, u yerga hukumat qo‘shinlari qochib o‘tdi.
Qochib o‘tib, ular tojik hududidan ularning pozitsiyalarini egallab olgan toliblarga qarata yana o‘t ochishdi.
Ammo toliblar barcha dala qo‘mondonlariga Tojikiston hududiga qarata o‘t ochmaslik haqida ko‘rsatma berdi.
Yaqinda vazir Lavrov aytgan yagona narsa – ishidchilar Afg‘oniston shimolidagi urush xaosidan foydalanishi mumkinligi bizni bezovta qilmoqda.
Bu biz uchun juda muhim. Ammo yana toliblar ishidchilarning ashaddiy dushmanlari sanaladi. Ularga nafrat bilan qarashadi va asirga olmay, ularni yo‘q qilishadi.
Hisob-kitobimizga ko‘ra, 3-4 ming ishidchi shimolda qoldi. Ammo shimol hukumat kuchlari tomonidan nazorat qilinganda, ular IShIDga qarshi urush qilishmadilar, IShID* u yerda o‘zini juda yaxshi his qildi va toliblar esa ularni urishdi. Shuning uchun u yerda toliblarning muvaffaqiyati IShIDni zaiflashtiradi, Markaziy Osiyoga qarshi hujum va qo‘poruvchilik uchun maydondan mahrum qiladi.
Bizda toliblarning bu kafolatlariga ishonishga asos bormi?
Bizda faqat o‘zimizga ishonish uchun barcha asoslar bor. Biz vaziyatni diqqat bilan kuzatmoqdamiz. Ammo toliblar Markaziy Osiyodagi ittifoqchilarimiz xavfsizligiga zarar yetkazish uchun qilingan har qanday urinish ularga katta yo‘qotishlar, hamma narsani yo‘qotishga olib kelishini ko‘rishganda, ular hech narsa qilishmaydi va o‘zlarini yaxshi tutishadi.
IShID*ga qarshi kurashda tolibon bilan harakatlarni o‘zaro muvofiqlashtira olamizmi?
Bu muvofiqlashtirish - bu ularning hududi, yerlari, ishidchilar kelishdi - kelgindilar va islomiy radikallar, toliblar ularni urmoqda, haydab chiqarishmoqda, yana qanday koordinatsiya kerak.
Rossiyaning toliblar bilan aloqalariga kelsak. Mamlakatimizda “Tolibon“* terrorchilik harakat deb tan olingan, ammo biz ular bilan muloqot olib borganimiz sababli, ularni RFda ushbu ro‘yxatdan olib tashlash fikri yo‘qmi?
Men bir necha bor aytganman, lekin yana takrorlayman. 2001-yilda BMT Xavfsizlik Kengashining rezolyutsiyasi qabul qilinganida, har qanday mamlakatda bo‘lgani kabi, Rossiya prezidenti bizni ushbu rezolyutsiya mazmuniga rioya qilishga majbur qilgan farmon qabul qildi.
BMT Xavfsizlik Kengashining rezolyutsiyasi bilan toliblar harakati terrorchilik tashkilot sifatida tan olindi va sanksiyalar ro‘yxatiga yuqori va o‘rta rahbarlaridagi 110 nafardan ortiq shaxs kiritildi, shundan beri ular terrorchilik tashkilot deb nomlanadi.
Endi vaziyat o‘zgardi. Toliblar o‘zlarining tarixiy saboqlarini oldilar va ular o‘tmishga qaytmasligi, bu xato bo‘lganligini, ular NATO va AQShning chet ellik istilosiga qarshi kurashayotgan milliy-ozodlik harakati ekanligi, o‘z mustaqil mamlakatlarida islomiy jamiyat qurishni istashini bir necha bor ochiq bayon qildilar.
Islomiy jamiyatining talqini - bu ixtiyoriy masala, afg‘onlar buni o‘zaro hal qilishsin, ularning barchasi asosiy qismi musulmonlar va bu bilan kimni va nimani nazarda tutayotganlarini o‘zlari kelishib olishsin.
Toliblar o‘z saboqlarini o‘rganishdi, agar ular o‘tgan asrning 90-yillari o‘rtalarida qilgan ishlarini takrorlashga harakat qilsalar, unda ular afg‘on xalqining katta qismi, avvalambor, pushtunlar emas, qurol olib, u esa qo‘llarida bor, urush qilishga chiqishini juda yaxshi anglashadilar. Va yana yigirma yilga fuqarolar urushi. Bunday holda toliblar yakkalanib qoladi va butun dunyo toliblarga qarshi bo‘lganlar tomonida bo‘ladi. Bu ularga, ko‘zlariga qarab aniq aytildi.
Hozir taktik harakatlar to‘g‘risida gaplashayotganimizni unutmaylik. Harbiy harakatlar yana ikki oy davom etadi, shundan so‘ng yangi harbiy-siyosiy muvozanat bo‘ladi. Ammo Afg‘onistondagi voqealarning katta, strategik natijalariga qaytaylik. Bir necha yil oldin u yerda Amerikaning harbiy bazalari tarmog‘i mavjud edi va ularning aksariyati Afg‘oniston bilan strategik munosabatlarga ega emas edi, ular butun mintaqa, shu jumladan bizga, Markaziy Osiyo, Eron, Pokiston va Xitoyni o‘z kuchini proyeksiyalashdi. Bu bazalar qayerda? Ular yo‘q, bu bilan hamma narsa aytildi.
Endi esa tasavvur qiling, agar bundan yetti yil oldin biz toliblar bilan “ko‘prik qurib”, ular bilan muloqot o‘tmaganimizda, o‘z tashvishlarimiz, manfaatlarimizni ularga yetkazishni boshlamaganimizda va muvaffaqiyatsiz g‘arb ortidan ergashib, ularni qoralaganimizda, endi kim bilan gaplashar edik? Mana ularda muammo, Rossiya esa Afg‘onistondagi har qanday kuch bilan gaplashishi mumkin. Mana bu Rossiya tashqi siyosatining natijasidir.
Yaqin kelajakda BMT Xavfsizlik Kengashining toliblarga qarshi sanksiyalari bekor qilinishi mumkinmi?
Ha, albatta, lekin biz kelishdik va toliblarga aniq aytdik: siz, toliblar harakati, boshqa tomon bilan muzokara stoliga o‘tirishingiz bilanoq, - Dohada sodir bo‘layotgan narsalar bu muzokaralar imitatsiyasi, aloqalar, u yerda hatto kun tartibi yo‘q, muzokaralarning mazmunli bo‘lishining birinchi belgisi - bu barcha tomonlar tomonidan tasdiqlangan va kelishilgan kun tartibi, bu yerda barcha fikrlar, tashqi o‘yinchilar, suhbat qaysi nuqtalarda o‘tishi aniq belgilangan bo‘lishi kerak.
Bu sodir bo‘lganda va ular o‘tirib, ushbu kun tartibi bo‘yicha ishlashni boshlashsa, bu biz uchun delisting protsedurasini boshlash vaqti kelgani, ya’ni tolib figurantlarini BMT Xavfsizlik Kengashi sanksiyalar ro‘yxatidan chiqarishi belgisi bo‘ladi. Jarayon oson emas, lekin mutlaqo aniq. Uni ishga tushirish kerak va BMT Xavfsizlik Kengashining barcha a’zolari tanishib, ovoz berishlari kerak, keyin sanksiyalar ro‘yxatidan chiqarish jarayoni boshlanadi.
Ammo siz aytmoqchisizki, prognozlarimizga ko‘ra, Afg‘onistonda harbiy harakatlar yana ikki oy davom etadi, shuning uchun hech qanday muzokaralar bo‘lmaydimi?
Muzokaralar bo‘lishi mumkin, vaziyatni o‘zibo‘larchilikka tashlab qo‘ymaslik uchun ularni ularni qo‘llab-quvvatlash kerak. Ammo, nazarimda, tomonlar kuzda mazmunli va samarali muzokaralarga tayyor bo‘lishadi. Ikkala tomon ham urushga juda uzoq vaqt tayyorgarlik ko‘rgan va aytilganidek, ular barcha patronlarni chiqarmaguncha, biron narsaga umid qilish qiyin.
Muloqotlaringizda Afg‘oniston hukumati toliblar bilan muzokaralarga tayyorligini tasdiqlaydimi?
Ular so‘zlarda tasdiqlaydilar, ammo barchasi shuni anglatadiki, ular tayyor, ammo toliblar tan olishlari kerak, keyin ular tayyor bo‘ladi. Ammo muzokaralar bunday olib borilmaydi. Bu ikkiyuzlamachilik. Bu mavjud haqiqatlarga ko‘zni yumishga urinish, shuning uchun bu quruq so‘zlar. Bizga aniq ishlar kerak. Agar biz nafaqat so‘zda, balki amalda hukumat va Afg‘onistondagi turli etnosiyosiy kuchlarning vakili bo‘lgan nufuzli siyosatchilar o‘zaro kelishib, muzokara stoliga o‘tirganini ko‘rsak - bu Afg‘onistonda haqiqiy tinchlik jarayonining boshlanishi bo‘ladi. Biz bunga erishmoqchimiz.
Biz toliblar harakatining siyosiy ofisi bilan muloqot qilmoqdamiz, ammo joydagi dala qo‘mondonlari har doim ham Dohadagilarga bo‘ysunmaydimi?
Dohada o‘tirganlar – bu siyosiy ofis, ular toliblarning markaziy, asosiy rahbariyatiga bo‘ysunadilar, unga barcha dala qo‘mondonlari bo‘ysunadilar.
Men toliblar harakati butunlay bir xil bo‘lib qolgan, demoqchi emasman.
Yana radikalroq bo‘lgan, jang qilgan, qon to‘kkan va "amerikaliklar qochib ketdi, biz ularni quvib chiqardik, endi hokimiyatni o‘zimizga olishimiz kerak, nima uchun bu Kobul bilan gaplashamiz" degan fikrga ega bo‘lgan dala qo‘mondonlari bor.
Bunday kayfiyatdagilar ham bor. Ammo Kobul hukumatiga yana alohida minnatdorchilik, ular bunday kayfiyatlarga o‘sish uchun shunday bahona berishdi. Bu toliblar harakatining yuqori rahbariyatining muammosi, ularning nomidan Doxa ofisi o‘z saflarida tartib o‘rnatish uchun harakat qilmoqda. Ammo ular agar toliblar harakatining buzg‘unchi qismi o‘z kun tartibini ilgari sura boshlasa, unda butun harakat zarar ko‘rishini tushunadilar.
Toliblar Moskvaga tashrifi chog‘ida diplomatik vakolatxonalar xavfsizlikni kafolatlashga va’da bergandi, shu jumladan Mozori-Sharifda, u yerda bizning bosh konsulligimiz o‘z ishini hozircha to‘xtatib qo‘ydi. RF qachon uni faoliyatini qayta tiklashni rejalashtirmoqda?
Vaziyatni tushuntirib beraman. Biz Mozori-Sharifda bosh konsullik rasmiy ravishda nomlanadi, ammo tarixan u har doim O‘zbekiston bilan chegarada joylashgan Xayraton shahrida, Sovet Ittifoqi qurgan Do‘stlik ko‘prigining yonida joylashgan.
Mozori Sharifda ofis ijaraga olingan, u yerda hamkasblarimiz rotatsion asosda kelib, o‘zlarining konsullik vazifalarini bajarishgan.
U yerdan hammani Xayratonga olib kelishdi, Mozori-Sharifda hech kim, bironta rossiyalik xodim yo‘q.
Ammo biz afg‘on armiyasi qanday qilib o‘z pozitsiyalarini tashlayotganini ko‘rganimizda, Xayratondagi hamkasblar esa hukumat tashqi himoyasi qochib ketganini bilib olganida, ular - kim xavfsizlikni ta’minlaydi? degan masala bilan bog‘lanishga harakat qilishdi. Ular - "bilasizmi, biz tayyor emasmiz", deb javob berishdi.
Bunday vaziyatda men zudlik bilan mulla Baradar bilan bog‘landim, u barcha dala qo‘mondonlariga Rossiya Federatsiyasining Bosh konsulligiga chang ham tushmasligi haqida ko‘rsatma berilgani haqida so‘z berdi.
Ammo bu so‘z va jang avjida ... Muammo shundaki, bosh konsullik hududi yonida mahalliy xavfsizlik xavfsizligi boshqarmasi joylashgan bo‘lib, u toliblar hujumining nishoniga aylanishi mumkin va jang qachon va qachon boshlasa, bosh konsulligimiz tomon kim o‘q uzishi mumkinligi noma’lum. Bunday vaziyatda odamlarni himoya qilish, ularni vaqtincha O‘zbekiston hududiga olib borish to‘g‘risida qaror qabul qilindi.
Endi vaziyat oydinlashishini kutmoqdamiz. Aslida Xayraton, Pokiston chegarasidagi Torxamdan tashqari, Afg‘onistondagi toliblar nazorati ostidagi bo‘lmagan yagona bojxona punkti qoldi. Biz kutmoqchimiz, vaziyat qachon barqarorlashishini ko‘rmoqchimiz. Biz o‘z odamlarimizni xavf ostiga qo‘yolmaymiz. Biz kafolat olishimiz bilan ... Bizning diplomatlar allaqachon O‘zbekiston hududida zerikib qolishdi, ular o‘z ishlariga qaytishni xohlashmoqda.
Toliblar Afg‘oniston hududining 85 foizini nazorat qilishini tasdiqlamoqda, sizningcha, ular hozir 100 foiz nazorat qilib, butun hududni kuch bilan tortib olishga intilmoqdami?
Yo‘q, ular endi intilishmayapti, chunki ularda aql-idrok bor va bu mumkin emasligini tushunishmoqda.
Kobul uchun jang bo‘lmaydi?
Agar Kobul hukumati o‘zini bunday tutishda davom etsa va muzokara stoliga o‘tirmasa, Kobul uchun janglar bo‘ladi.
Bizda toliblar va hukumat o‘rtasidagi bo‘lajak muzokaralar kun tartibi bo‘yicha takliflar bormi?
Bizda takliflar bor, ammo bu juda nozik masala. Chet elliklar tomonidan yuborilgan har qanday taklifni, hatto eng yaxshi taklifni ham afg‘onlar majburan yuklangan kabi ko‘rib chiqadilar. Buni hech bir xalq yoqtirmaydi. Ammo ular qanday asosiy jihatlar bo‘lishi kerakligini bilishadi va bizning vazifamiz urushayotgan ikkala tomonni muzokara stoliga olib kelishdir.
Bu muzokaralarga "kengaytirilgan uchlik" vositachilik qilishi kerakmi?
Yo‘q, vositachilik orqali emas, balki yordam bilan. Tushunasizmi, vositachilik muzokaralar jarayoniga aralashishni, buyruq berishni o‘z ichiga oladi. Yo‘q. Biz afg‘onlarning o‘zlarini muzokaralar stoliga o‘tkazishimiz uchun sharoit yaratib berishimiz kerak va tashqi perimetrda agar ular konstruktiv relslardan chiqib ketishsa, ularga aytishimiz kerak: "yo‘q, iltimos, orqaga qayting va muzokara qiling".
Ushbu muzokaralar qayerda o‘tkazilishi muhim emas. Biz bilamizki, har ikki tomon Kobulda tantanali muhitda Afg‘onistonda tinchlik o‘rnatishi kerak.
Avvalroq RFning tojik-afg‘on chegara uchastkalarining birida zamonaviy chegara zastavasini qurilishini moliyalashtirishga ko‘maklashish rejalari haqida aytilgan edi, hozirda ushbu masala bo‘yicha muzokaralar qaysi bosqichda? Uni qachon qurishni boshlash rejalashtirilgan?
Bu loyiha amalga oshirilmoqda, barcha mablag‘lar Tojikistonda ajratilgan, chegara zastaavalari qurilmoqda.
Yaqinda Afg‘oniston prezidentining milliy xavfsizlik bo‘yicha maslahatchisi Hamdulla Mohib afg‘on qamoqxonalarida saqlanayotgan rossiyaliklar haqida gapirdi. Bu odamlar kimligi ma’lummi?
Gap Rossiya fuqaroligiga ega ekanligini da’vo qilayotgan ikki-uch o‘nlab odamlar haqida ketmoqda. Bular turli bahonalar bilan Afg‘onistonga kirib kelgan odamlar. Asosan, vaziyat Suriyadagiga o‘xshaydi.
"Kengaytirilgan uchlik" (RF, AQSh, XXR va Pokiston) formatidagi ishlar qanday oldinga siljimoqda? Moskva yangi yig‘ilish chaqirish zarurligini ko‘rmoqdami?
Ha albatta. Men Toshkentga uchaman, u yerda Zalmay Xalilzod (AQShning Afg‘oniston bo‘yicha maxsus vakili - tahr.) bilan uchrashamiz. Dastlab biz iyun oyining oxirida, 30-iyun kuni uchrashishni rejalashtirgandik.
Keyin amerikaliklar fikr taklif qildilar - chunki hamma bizning Moskvada uyushtirgan narsalarimiz har doim qandaydir natija, qo‘shimcha qiymatga ega bo‘lishini anglashdi - va amerikaliklar yana bir bor bizga taklif qilishdi: Moskvada "kengaytirilgan uchlik” yig‘ilishini chaqirib, toliblar va Kobul tomonini taklif qilish haqida.
Bunga ularga har doim vaqt talab etilishini va bu qadar tez bajarilmasligini aytdim. Prinsipial jihatdan biz ushbu taklifni ijobiy ko‘rib chiqishga tayyormiz, ammo bizga allaqachon qilgan ishni takrorlanishi kerak emas.
Biz har ikkala afg‘on tomoni ham mazmunli, samarali muloqotni amalga oshirishga kafolat berishini anglab etish uchun shunday uchrashuv tashkil etishga tayyormiz. Ya’ni, ular Afg‘onistonning kelajakdagi davlat boshqaruvining aniq masalalarini muhokama qilishga tayyor bo‘lishi kerak. Hozir hech kim bunday kafolat bera olmayapti. Shuning uchun vaziyat pishib yetilsin, pishganligini ko‘rganimizdan so‘ng, biz tashkillashtiramiz. Biz sun’iy ravishda vaqt oralig‘ini belgilamaymiz, voqealar rivojini kuzatib boramiz. Bu sodir bo‘ladi va bu aniq bu yil bo‘ladi.
Rossiyaning AQSh bilan Afg‘oniston bo‘yicha muloqoti hozir qanchalik konstruktiv?
Ular konstruktiv bo‘lishi kerak, chunki ular chorasiz ahvolda. Bunday vaziyatda ular qandaydir tarzda o‘zlarini oqlashlari kerak.
Men ichiqoralik qilmasdan aytmoqdaman. Biz amaliyotchi va pragmatiklar, milliy manfaatlarimizga, Rossiyaning uzoq muddatli istiqbolda xavfsizlik manfaatlariga oid masalalarni hal qilishimiz kerak. Amerikaliklar bu borada biz uchun muhim sheriklardir. Bu biz amerikaliklar bilan samarali ishlaydigan deyarli yagona soha. Hech bo‘lmaganda, biz bir narsani xohlaymiz. Biz buni qadrlaymiz va buni o‘z manfaatlarimiz va ittifoqchilarimiz manfaatlari uchun qilamiz. Shu bilan birga, bu AQSh manfaatlariga to‘g‘ri keladigan ekan. Xo‘sh, biz bunday suhbatga tayyormiz.
Afg‘onistondan AQSh qo‘shinlarining olib chiqilishi, "domino effekti bilan" qo‘shni Markaziy Osiyo davlatlarida beqarorlikka olib keladi, Sovet Ittifoqi kontingenti Afg‘onistondan chiqib ketganidan keyin Tojikistonda bo‘lgani kabi, degan xavotirlar Rossiyada bormi?
Toliblarni jangovar harakatlarni "jaranglashini" istayotgan tajovuzkor jihodchi kuch sifatida qaralganda bunday qo‘rquv bo‘lar edi, lekin ular esa buni xohlamayaptilar.
Afg‘onistonda yigirmadan ortiq terrorchilik guruhlar faoliyat yuritmoqda, eng kuchlisi - IShID, ular bilan Sharqiy Turkiston harakati - uyg‘urlar hamkorlik qilmoqda. Yana bir nechtasi bor, ular kichikroq. Ammo ular ishidchilar va murtad toliblar, shundaylar ham bor, bilan birlashsalar, unda bu biz uchun xavfli bo‘ladi.
Hozir KXShT safarbar bo‘ldi, vaziyatni kuzatmoqda. Bizga KXShT bo‘yicha ittifoqchilar va O‘zbekiston bilan, u KXShT a’zo emas, ammo Rossiya bilan strategik kelishuvlar bilan yuqori darajada bog‘langan, o‘z imkoniyatlarimizni inventarizatsiya qilib, kuchlarni birlashtirishni ko‘rib chiqish kerak.
Bu umumiy xavfsizligimizga tajovuz qilishga urinayotgan har qanday kuchlar uchun eng ta’sirli signal bo‘ladi.
So‘nggi keskinlashuv tufayli Afg‘onistondan qochqinlar bilan yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan inqirozni qanchalik xavfli deb baholaymiz?
Aslida, bu boshlandi. Taqdir irodasiga tashlangan odamlar xavfsizlikni qidirib, jangovar joylarni tark etishga harakat qilishmoqda. Ammo o‘piriladigan inqiroz hozircha yo‘q.
Qanday bo‘lmasin, biz toliblar bilan bir necha bor muhokama qilganmiz va ular aholini xafa qilmaymiz, deb qasam ichishdi, aytgancha hozircha va’dalarni bajarishmoqda.
Ular yagona narsa shundaki: uyezd boshliqlarini olib tashlab, o‘z odamlarini qo‘yish, ammo bu “o‘z odamlari” etnik jihatdan ushbu tumanlardan kelib chiqishgan.
Ha, qochqinlar muammosi bor, ammo aksariyat hollarda biz ichki ko‘chganlar soni ko‘payishi haqida aytmoqdamiz. Hech kim odamlarning xavfsizligini kafolatlay olmayapti, ular jangovar harakatlar olib borilayotgan joylardan qochib ketmoqda. Ko‘pchilik toliblarning birinchi kelganidagi xatti-harakatlarini eslab, qo‘rqishmoqda. Ammo bu hukumatning bosh og‘rig‘i bo‘lishi kerak edi.
Markaziy Osiyo orqali Rossiyaga va undan tashqariga qochqinlarning nazoratsiz oqimi xavfi bormi?
Bo‘lmaydi, chunki chegara ozmi-ko‘pmi yopiq. Ammo bu IShID* tufali xavotirlari bilan bog‘liq holda aytgan ssenariy. IShID* jangarilari uchun bu birinchi vazifa bo‘lgan - nafaqat Afg‘onistonda, balki Markaziy Osiyoda vaziyatni beqarorlashtirish va odamlarni u yerdan qochishga majbur qilish edi.
Shunga qaramay, afg‘onlar hozir ham mamlakatdan qochmoqdalar, ammo ular Eron, Pokiston orqali Yevropa tomon intilmoqdalar.
Toliblar Turkiyaning Kobul aeroportini qo‘riqlash uchun cheklangan kontingentni qoldirishrejalariga qat’iy qarshi chiqishdi va ularga qarshilik ko‘rsatishga va’da berdi. Anqara va AQSh harakatlari tufayli vaziyatning keskinlashishi xavfini ko‘rapmizmi?
Bu yerdagi toliblar rahbariyat nomidan bizga Turkiyaning Kobul aeroportini nazorat qilishni o‘z zimmasiga olish rejalarini qat’iyan rad etishlarini aytishdi, chunki Turkiya NATO a’zosi sifatida AQSh-Tolibon kelishuvini bajarishi shart, chunki bu mamlakatdan barcha qo‘shinlar chiqib ketishi nazarda tutadi.
Shu sababli, toliblar Turkiya harbiylarini bosqinchi sifatida ko‘rishlarini aytdi. Biroq menda boshqacha savol bor, NATO u yerda yigirma yil davomida yuzlab milliardlab dollar sarflab, mashg‘ulotlar olib borib, nimalarni qildi? Afg‘oniston aeroportini boshqarish va o‘z aeroportini boshqarish uchun 600 nafar afg‘onistonlik mutaxassis tayyorlay olishmadimi?
Bu sharmandalik-ku. Va meni kuldirgan yana bir narsa: ular Kobul aeroportining havo hujumidan mudofaa tizimi yana ishga tushdi, deb dabdabali gapirishmoqda. Menda ikkinchi savol paydo bo‘ldi. Kobul aeroportiga havo hujumidan mudofaa tizimi nima uchun kerak? Toliblarda aviatsiya bormi?
* Rossiya va bir qator davlatlarda taqiqlangan terrorchilik tashkilotlari.
