Muzey saqlovchisi: o‘zbeklar bezash ustasi

© Sputnik / Vadim ShekunTubeteyki. Uzbekistan, Shaxrisabz. Artel “Xudjum” 1936 g.
Tubeteyki. Uzbekistan, Shaxrisabz. Artel “Xudjum” 1936 g. - Sputnik O‘zbekiston
Obuna bo‘lish
Moskvadagi Qo‘li gul o‘zbek ustalari hamda serquyosh o‘lka - O‘zbekistonga safaridan ilhomlanib o‘z ijod namunalarini yaratgan mohir rus hunarmandlarining eng sara ekspozitsiyalari Moskvadagi Umumrossiya amaliy san’at muzeyida o‘tkazilgan "O‘zbekiston madaniy merosi xazinalari" ko‘rgazmasida namoyish etildi.

TOShKENT, 26 avg — Sputnik, Dilshoda Raxmatova. Shu kunlarda Moskvadagi Umumrossiya bezak va amaliy san’at muzeyida, Tretakovka galereyasi ishtirokida tayyorlangan “O‘zbekiston madaniy merosi xazinalari” ko‘rgazmasi bo‘lib o‘tmoqda.

Tashkilotchilarning ta’kidiga qaraganda, bunday keng ko‘lamli ko‘rgazma birinchi marotaba o‘tkazilmoqda.

Ko‘rgazmaningi o‘zbek milliy matolariga bag‘ishlangan bo‘limida Buxoro zardo‘zlarining mohir qo‘llari bilan yaratilgan nafis buyumlar bilan tanishish mumkin. Shuningdek, o‘zbek kulolchilik namunalari ham kishini mahliyo qilmay qo‘ymaydi. Umumrossiya muzeyining beshta zalida bundan tashqari, 1930-yillarda yaratilgan zargarlik buyumlari, metall buyumlar, yog‘och o‘ymakorligi va yog‘och naqsh san’ati, bezatilgan patnislar, musiqa asboblari, kashtado‘zlik buyumlari, o‘zbek milliy kiyimlari-yu, boshqa ko‘plab qiziq eksponatlarni tomosha qilish mumkin.

© Sputnik / Vadim ShekunMoskvada O‘zbekiston madaniy me’rosi ko‘rgazmasi
O‘zbekiston madaniy merosi hazinasi ko‘rgazmasi - Sputnik O‘zbekiston
Moskvada O‘zbekiston madaniy me’rosi ko‘rgazmasi
Ushbu kolleksiyalar rossiyalik mohir ustalar tomonidan O‘zbekiston mavzusida yaratilgan san’at asarlari namunalari bilan to‘ldirilgan. Jumladan, Fedoskino, Mster va Xoluyalik ustalarning o‘zbeklar maishiy va kundalik hayotiga bag‘ishlangan miniaturalari bilan bezatilgan.

“Siz hozir oldida turgan eshik, Umumrossiya amaliy san’at muzeyining 1939-yilda O‘zbekistonga uyushtirilgan ekspeditsiyasida olib kelingan, — deydi Tatyana Rikova, muzey saqlovchisi.  - O‘zbek uylari xususiyatlardan biri, bu – ichki xonalarning kamtarona bo‘lishiga qaramasdan, kirish eshigining hashamatli bezatilishidir. Ko‘rgazmamizda namoyish etilayotgan shiyponcha, xontaxta va yog‘och parda 1937-yilgi Parij ko‘rgazmasi uchun atay mohir o‘zbek ustalari tomonidan tayyorlangan. O‘shanda o‘zbek yog‘och o‘ymakorlik va zardo‘zlik san’ati asarlari Parijda bir nechta oltin va kumush mukofotlarga sazovor bo‘lgan. O‘zbekistonlik o‘ymakorlar ishlagan buyumlarning dong‘i butun dunyoga mashhur.” 

© Sputnik / Vadim ShekunO‘zbekiston madaniy me’rosi ko‘rgazmasi
O‘zbekiston madaniy merosi hazinasi ko‘rgazmasi - Sputnik O‘zbekiston
O‘zbekiston madaniy me’rosi ko‘rgazmasi
Muzey saqlovchisi Rikovaning so‘zlariga qaraganda, ko‘rgazma tashkilotchilari o‘zbek amaliy san’atini keng ko‘lamda, uning bor husni-tarovatini ko‘rsatib berishga harakat qilishgan. “Eksponatlarning bari yorqin bo‘yoqlar va rang-barang naqshlar bilan bezatilgan. O‘zbeklar shubhasiz, bezashga usta”, — deya e’tirof u.

O‘zbek me’morchiligida muhim rol o‘ynagan yog‘och o‘ymakorlik san’ati kundalik ro‘zg‘or buyumlari tayyorlashda ham o‘z ifodasini topgan. Turli sandiqchalar, javonlar, qutichalar, xontaxtalar, milliy musiqa asboblari, ko‘p qirrali bezakli stolchalar, shiyponchalar shular jumlasidan.  XIX asr oxiri XX asr boshlarida sharqona uslubda yasalgan ushbu buyumlar Yevropada juda  talabgir bo‘lgan.

© Sputnik / Vadim ShekunO‘zbekiston madaniy me’rosi ko‘rgazmasi.
O‘zbekiston madaniy merosi hazinasi ko‘rgazmasi: quticha. O‘zbekiston, Toshkent 1936-yil - Sputnik O‘zbekiston
O‘zbekiston madaniy me’rosi ko‘rgazmasi.
Yog‘och o‘ymakorligi san’atida O‘zbekistonda mahalliy yog‘och turlarining eng yaxshilaridan foydalaniladi: yong‘oq, chinor, qayrog‘och, archa, tut, terak va o‘rik. Ko‘rgazmada bezatilgan guldonlar, ko‘zachalar, turli o‘lcham va ko‘rinishdagi laganlar va ayollar buyumlari namoyish qilingan.

Ekspozitsiya markazida Rossiya naqsh va bezak san’ati markazlari hisoblangan Fedoskino, Mster va Xoluyalik ustalarning O‘zbekistonga sayohatlari taasurotlari asosida O‘zbekiston mavzusida yaratilgan ishlari o‘rin olgan. 

Ushbu ustalar yaratgan miniaturalarning asosiy qahramonlari oddiy mehnatkash xalq vakillaridir.

Noma’lum mualliflar tomonidan 1930-yillarda yaratilgan “O‘zbeklar choy ichmoqda”, “O‘zbek gilamdo‘z ayollari” asarlarida, fedoskinolik usta Kruglikov Alekseyning “O‘zbeklar. Gazeta o‘qish” va usta Semenov Ivanning  “O‘zbeklar choyxonada” asarlarida rus rassomlari tomonidan o‘zbek mahalliy turmushining o‘ziga xos fazilatlari, betakror o‘ziga xosligini va milliy xususiyatlari aks ettirilgan. Miniaturalar janubiy o‘lka quyoshi nurlarini o‘ziga singdirib olgan yorqin ranglari hamda lo‘nda va ishonarli obrazlari bilan ajralib turadi.

© Sputnik / Vadim ShekunMoskvada O‘zbekiston madaniy me’rosi ko‘rgazmasi
O‘zbekiston madaniy merosi hazinasi ko‘rgazmasi - Sputnik O‘zbekiston
Moskvada O‘zbekiston madaniy me’rosi ko‘rgazmasi
San’at asari darajasida yaratilgan milliy kiyimlar ham alohida diqqatga sazovor. Oltin va kumush kashtalar bilan bezatilgan duxobalardan tikilgan chopon, nimcha va do‘ppilar shular jumlasidan. XX asr boshida Buxoroda tikilgan, chetlari ipak tasma bilan bezatilgan duxoba chopon o‘zbek zardo‘zi ustalari mohirligining oliy darajasini namoyish qiladi.  

O‘zbekistonda odat bo‘lgan, matolarga bezak berish san’ati – bu xalq ustalarining oliy darjadagi mohirlik belgisi bo‘lib, u o‘tgan zamon urf-odatlari bilan bir qatorda zamonaviylikni o‘zida mujassamlashtirgan. Ma’nodor naqshlar, chiziq va ranglar uyg‘unligini o‘zida jam qilgan milliy matolar yaratish hunari — san’at darajasiga ko‘tarilgan.

© Sputnik / Vadim shekunMoskvada O‘zbekiston madaniy me’rosi ko‘rgazmasi.
O‘zbekiston madaniy merosi hazinasi ko‘rgazmasi - Sputnik O‘zbekiston
Moskvada O‘zbekiston madaniy me’rosi ko‘rgazmasi.
O‘zbekistonda yaratilgan eng mashhur mato, bu – “Xon atlas”, albatta. “Xon-atlas” vatani bo‘lgan Farg‘ona vodiysida uni, bulutga o‘xshash bo‘lgani uchun — “abrova” deb atashadi. Yevropada esa atlas matolar “ikat” deb nom olgan.

“Xon-atlas”, shubhasiz O‘zbekistonning haqiqiy boyligidir. Uning ostki qatlamida ingichka chiziqlar bilan chizilgan naqsh — eng muhim o‘rin tutadi. U kiyim egasini ko‘z tegishidan saqlaydi. Undan tashqari “Xon-atlas”da  “to‘morcha”, “taroq”, “ilon izi”, “chirog‘”, turli gullar va o‘simliklar, inson va hayvonlar ramzi solingan bo‘lib, ushbu tasvirlar tarixi Zardo‘shtlik davrlariga borib taqaladi. Qadim zamonlarda ushbu naqsh va gullarning ramziy ma’nosi, bu — kiyim egasini turli balolardan saqlash bo‘lgan.

© Sputnik / Vadim Shekun"O‘zbekiston madaniy merosi hazinasi" ko‘rgazmasi. 19-asrga oid liboslar.
O‘zbekiston madaniy merosi hazinasi ko‘rgazmasi. 19-asrga oid liboslar. - Sputnik O‘zbekiston
"O‘zbekiston madaniy merosi hazinasi" ko‘rgazmasi. 19-asrga oid liboslar.
“Bu yerda namoyish etilgan matolar, umuman barcha bezatilgan matolar butun ekspozitsiyaga takrorlanmas kolorit baxsh etadi. Biz O‘zbekiston haqida eslaganda, barkamol me’morchilik yodgorliklaridan tashqari, yorqin va rang-barang kiyimlarni va ushbu kiyimlardagi odamlarni ko‘z oldimizga keltiramiz. Biz o‘z ko‘rgazmamizda,  o‘zbek mato yaratuvchi, zardo‘z va do‘ppido‘z chevarlari erishgan mukammallik va barkamollik darajasini ko‘rsatishga harakat qildik. Biz o‘z ko‘rgazmamizda hayratomuz naqshlar bilan bezatilgan “so‘zana”larni ham namoyish qilmoqdamiz. O‘ylaymizki, ular barcha san’at asarlari muxlislariga manzur bo‘ladi”, — deydi muzeyning matolar bo‘limi boshlig‘i Svetlana Israyelova.

So‘zana (fors. nina bilan tikilgan) – ipak,yoki paxta matoga rang –barang ipak iplar yordamida tikilgan turli gul va naqshlar bilan bezatilgan devor kashtasidir.  Qadim zamonlarda bunday devor bezagi har bir uyda mavjud bo‘lgan. Eng katta so‘zanalar bo‘yi va eni bir necha metrli bo‘lib, odatda, ular oilada katta to‘y yoki bayram munosobati bilan tikilgan.   

Urf-odatlarga ko‘ra, o‘zbek oilasida qiz bola tug‘ilsa, onasi unga atab so‘zana tika boshlagan. Keynchalik, ushbu so‘zana qiz bolaning nikoh to‘yiga sovg‘a bo‘lgan.

Qizlar esa o‘z so‘zanalarini 10-12 yoshdan tika boshlaganlar va uni nikoh to‘yiga qadar yakunlashlari kerak bo‘lgan. Odatda so‘zana ustida ish oxiriga yetkazilmagan. Bu — kelinning kelajakda qiz ko‘rish niyati borliginini anglatgan. Ya’ni qizaloq onasi boshlagan ishni davom ettirishi mumkinligi ma’nosini ifoda etgan.

© Sputnik / Vadim ShekunMoskvada O‘zbek madaniy me’rosi ko‘rgazmasi. So‘zana.
Muzeyga keluvchilar O‘zbekiston madaniy merosi hazinalari ko‘rgazmasini tomosha qilishmoqda - Sputnik O‘zbekiston
Moskvada O‘zbek madaniy me’rosi ko‘rgazmasi. So‘zana.
Qadim zamonlarda, zardo‘zlik va tikuvchilik hunari juda yuqori baholangan. Agar sovchilar kelgan qizning qo‘lida zardo‘zlik hunari borligi ma’lum bo‘lsa, unga beriladigan qalin narxi yuz barobar oshib ketgan…

O‘zbekiston amaliy sa’atining benuqson namunalarini ko‘rishni istagan moskvaliklar va shahar mehmonlari 25-sentabrga qadar ko‘rgazmaga tashrif buyurishlari mumkin.

Yangiliklar lentasi
0