https://oz.sputniknews.uz/20231114/arab-dunyosi-isroilga-qarshi-yagona-chora-haqida-kelisha-olmadi-40991555.html
Arab dunyosi Isroilga qarshi yagona chora haqida kelisha olmadi
Arab dunyosi Isroilga qarshi yagona chora haqida kelisha olmadi
Sputnik O‘zbekiston
Falastin-Isroil o‘rtasidagi so‘nggi keskinlashuv bir vaqtlar zich shahar hududi xarobalari ichidagi yopishqoq janglar bilan uzoq davom etgan mojaro bosqichiga kirdi.
2023-11-14T20:25+0500
2023-11-14T20:25+0500
2023-11-14T20:25+0500
isroil
baa
neft
isroil-falastin mojarosi
kolumnistlar
falastin
saudiya arabistoni
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/07e6/0c/05/30495931_0:0:3072:1728_1920x0_80_0_0_cd3c6639ebfc0626582c1c98982b3d8d.jpg
O‘tgan vaqt ichida moliya olamining tahlilchilari 1973-yilgi keskinlashuv bilan bog‘liq bo‘lgan voqealarni bog‘lashga urinib, Arab ishlab chiqaruvchilari tomonidan neft yetkazib berishga embargo qo‘yish ehtimoli va shunga o‘xshash qadam natijalari to‘g‘risida boshlarini qotirishdi va minglab sahifalarni yozishdi.Bugun biz allaqachon aytishimiz mumkinki, hisob-kitoblarning aksariyati chuqur xato bo‘lib chiqdi.Saudiya Arabistoni poytaxtida 11-noyabr kuni islom, arab va neft qazib oluvchi dunyo yetakchilari yig‘ildi. Bu uchrashuv har qanday nuqtayi nazardan ham tarixiy bo‘ldi.Birinchidan, voqealar dastlab ikki kunga bo‘linishi rejalashtirilgan edi: 11-noyabr kuni Arab davlatlari ligasi (ADL) rahbarlarining uchrashuvi bo‘lib o‘tishi, ertasi kuni esa Ar-Riyodning salqin konferensiya zallarida Islom hamkorlik tashkilotining (IHT) ko‘plab delegatlari ishtirok etishi kerak edi.Kun tartibidagi asosiy masala, albatta, G‘azo sektoridagi vaziyat edi va falastinliklar uchun aynan mana shu vaziyat nihoyatda umidsiz va og‘ir bo‘lgani uchun ikkala voqeani birlashtirishga qaror qilindi.Bu yerda tushunish kerak, ADL 22 ta arab tilida so‘zlashuvchi davlatni o‘z ichiga oladi, ularga Misr vakili raislik qiladi, Islom Hamkorlik Tashkiloti o‘z qanoti ostida 57 ta ishtirokchi davlatni birlashtiradi (tuzilmaga Musulmon-Afrikalik Chad amaldori rahbarlik qiladi), Rossiya esa rasmiy kuzatuvchi sifatida ishlaydi.Ya’ni, uchrashuv geografik jihatdan nihoyatda keng va siyosiy jihatdan bir xil darajada yuqori bo‘lib chiqdi.Ikkinchidan, Isroil vakillari, garchi ular Ar-Riyodda bo‘lmagan bo‘lsalar ham, haqli ravishda g‘alaba qozonishgan deb hisoblashlari mumkin. Garchi ba’zi o‘yinchilar imonli birodarlarni qat’iy choralar ko‘rishga ko‘ndirishga harakat qilishgan bo‘lsada, barcha yer yuzidagi va samoviy jazolarni yahudiylarning boshiga tushirishni talab qiluvchi barcha olovli va hissiy nutqlar sehrli shov-shuv bilan yakunlandi.Masalan, Eron prezidenti Ibrohim Raisi Isroil bilan har qanday siyosiy va iqtisodiy aloqalarni uzish va keng qamrovli sanksiyalar joriy etishni nazarda tutuvchi nazariy jihatdan mumkin bo‘lgan mexanizmni taklif qildi.Jazoirning tashabbuslari yanada radikal va amalga oshirish mumkin emas edi.Tel-Aviv bilan har qanday munosabatlarni to‘xtatish haqidagi an’anaviy chaqiriqlardan tashqari, Afrika qit’asi vakillari Qo‘shma Shtatlardan Yaqin Sharqda yangi harbiy bazalar yaratmaslikni va Isroilga hech qanday amaliy yordam bermaslikni talab qilish niyatida edi.Vashingtonga qo‘yilgan talabni bajarishning iloji yo‘qligi aniq va shuning uchun neft qazib oluvchi arab dunyosining asosiy vakillari rag‘batlantiruvchi tayoq sifatida, xususan, Isroilga va umuman G‘arbga uglevodorodlarni sotishga embargo kiritishlari kerak edi.Va bu vaqtda asosiy janjal va chalkashlik sodir bo‘ldi.ADLning 11 vakili taklif qilingan ssenariy uchun ovoz berdi, biroq Saudiya Arabistoni, BAA, Bahrayn va Marokash bunga keskin qarshi chiqdi va Isroil manfaatlari uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki bilvosita yetkazib beriladigan neft savdosini cheklashni qat’iyan rad etdi.Darhaqiqat, yuqori darajadagi sammitning hissiy kayfiyati havoga uchdi.Na diniy chaqiriqlar, na arab millatiga mansub xalqlar birligiga chaqiriqlar yordam bermadi. Oldingi nashrlarimizda yozganimizdek, so‘nggi yarim asrda dunyo hamma narsada keskin o‘zgardi: davlatlarning jahon neft bozoridagi joylashuvidan tortib, Yaqin Sharq davlatlarining tashqi siyosat yo‘nalishlarigacha.Qo‘shma Shtatlar endi qora oltin importiga bog‘liq emas, bundan tashqari, Qo‘shma Shtatlar bugungi kunda sayyoradagi eng yirik neft ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi.Energiya axboroti ma’muriyati (EAM) tomonidan e’lon qilingan 2022-yil ma’lumotlariga ko‘ra, Qo‘shma Shtatlar har kuni 12 million barrel xom neft, olti million barrel suyultirilgan gaz va 1,2 million barrel bioyoqilg‘i va kislorodli birikmalar (oksigenatlar) hamda yangi boshlanuvchilar uchun neftni qayta ishlashdan olingan bir million barrelga yaqin quyma qo‘shimchalarni ishlab chiqaradi.Va shtatlarning yoqilg‘iga kunlik ehtiyoji taxminan 20 million barrel bo‘lsa-da, Vashington va mahalliy biznes bu nomutanosiblikni tezda bartaraf etishni allaqachon o‘rgangan.Amerikani neft bilan shantaj qilish va hozirgi tarixiy vaqtda Isroilni qo‘llab-quvvatlashdan bosh tortishni talab qilish haqiqatga to‘g‘ri kelmaydi. Hech qanday tutqichlar yoki ta’sir vositalari yo‘q.Ha, nazariy jihatdan arab davlatlari to‘liq embargo qo‘yishi mumkin edi, ammo bu ellik yil avval bo‘lganidek keskin ta’sir ko‘rsatmas edi.Qolaversa, bunday qadamdan betartiblik va isitma girdobiga tushib qoladigan xalqaro bozorlar cheklovchilarni o‘zlari tortib olardi, ikkinchisi esa neft va gaz eksportidan tushadigan pul poydevoriga mustahkam yotgan barqarorlik, farovonlik va baxtga o‘rganib qolgan.Biz gaplashayotgan pirog hajmini aniq ko‘rsatish uchun yana bir nechta raqamlar. O‘tgan yil oxirida Saudiya Arabistoni faqat neft sotishdan 311 milliard dollar daromad oldi, bu 2021-yilga nisbatan 52 foizga o‘sgan.Saudiyaliklar barcha OPEK mamlakatlari orasida eng yuqori marjni ko‘rsatdi va tashkilot ichidagi har uchinchi barrel neft Saudiya Arabistoni edi. Birlashgan Arab Amirliklari uchun vaziyat bundan ham yomon emas edi.2022 yilda ular 116 milliard dollarlik neft savdosini amalga oshirdi va yil davomida sof o‘sish 46 milliard dollarni yoki 32 foizni tashkil etdi. Va embargoga hamda Isroilga neft yetkazib berishni taqiqlashga qarshi chiqqan barcha mamlakatlar uchun.Biz arab va musulmon dunyosi kengroq ma’noda birlashishga va falastinlik birodarlarni xafa qilmaslikka, Amerika Qo‘shma Shtatlari gegemoniyasini va uning sodiq vassalini Isroil timsolida tor-mor etmoqchi bo‘lishiga umid uzilib qolganiga guvoh bo‘lmoqdamiz.Tarixning ushbu nuqtasida, ar-Riyodga kelmasdan ham o‘zi uchun zarur bo‘lgan natijaga erishgan Birlashgan AQSh-Isroil jamoasi foydasiga hisob biru-nol.
baa
falastin
saudiya arabistoni
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
2023
Sergey Savchuk
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/965/18/9651892_32:0:179:147_100x100_80_0_0_05fbcbbf454957c33a463c0efd300626.jpg
Sergey Savchuk
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/965/18/9651892_32:0:179:147_100x100_80_0_0_05fbcbbf454957c33a463c0efd300626.jpg
Yangiliklar
uz_UZ
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Sergey Savchuk
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/965/18/9651892_32:0:179:147_100x100_80_0_0_05fbcbbf454957c33a463c0efd300626.jpg
isroil neft arab dunyosi falastin-isroil
isroil neft arab dunyosi falastin-isroil
Arab dunyosi Isroilga qarshi yagona chora haqida kelisha olmadi
Falastin-Isroil o‘rtasidagi so‘nggi keskinlashuv bir vaqtlar zich shahar hududi xarobalari ichidagi yopishqoq janglar bilan uzoq davom etgan mojaro bosqichiga kirdi.
O‘tgan vaqt ichida moliya olamining tahlilchilari 1973-yilgi keskinlashuv bilan bog‘liq bo‘lgan voqealarni bog‘lashga urinib, Arab ishlab chiqaruvchilari tomonidan neft yetkazib berishga embargo qo‘yish ehtimoli va shunga o‘xshash qadam natijalari to‘g‘risida boshlarini qotirishdi va minglab sahifalarni yozishdi.
Bugun biz allaqachon aytishimiz mumkinki, hisob-kitoblarning aksariyati chuqur xato bo‘lib chiqdi.
Saudiya Arabistoni poytaxtida 11-noyabr kuni islom, arab va neft qazib oluvchi dunyo yetakchilari yig‘ildi. Bu uchrashuv har qanday nuqtayi nazardan ham tarixiy bo‘ldi.
Birinchidan, voqealar dastlab ikki kunga bo‘linishi rejalashtirilgan edi: 11-noyabr kuni Arab davlatlari ligasi (ADL) rahbarlarining uchrashuvi bo‘lib o‘tishi, ertasi kuni esa Ar-Riyodning salqin konferensiya zallarida Islom hamkorlik tashkilotining (IHT) ko‘plab delegatlari ishtirok etishi kerak edi.
Kun tartibidagi asosiy masala, albatta, G‘azo sektoridagi vaziyat edi va falastinliklar uchun aynan mana shu vaziyat nihoyatda umidsiz va og‘ir bo‘lgani uchun ikkala voqeani birlashtirishga qaror qilindi.
Bu yerda tushunish kerak, ADL 22 ta arab tilida so‘zlashuvchi davlatni o‘z ichiga oladi, ularga Misr vakili raislik qiladi, Islom Hamkorlik Tashkiloti o‘z qanoti ostida 57 ta ishtirokchi davlatni birlashtiradi (tuzilmaga Musulmon-Afrikalik Chad amaldori rahbarlik qiladi), Rossiya esa rasmiy kuzatuvchi sifatida ishlaydi.
Ya’ni, uchrashuv geografik jihatdan nihoyatda keng va siyosiy jihatdan bir xil darajada yuqori bo‘lib chiqdi.
Ikkinchidan, Isroil vakillari, garchi ular Ar-Riyodda bo‘lmagan bo‘lsalar ham, haqli ravishda g‘alaba qozonishgan deb hisoblashlari mumkin. Garchi ba’zi o‘yinchilar imonli birodarlarni qat’iy choralar ko‘rishga ko‘ndirishga harakat qilishgan bo‘lsada, barcha yer yuzidagi va samoviy jazolarni yahudiylarning boshiga tushirishni talab qiluvchi barcha olovli va hissiy nutqlar sehrli shov-shuv bilan yakunlandi.
Masalan, Eron prezidenti Ibrohim Raisi Isroil bilan har qanday siyosiy va iqtisodiy aloqalarni uzish va keng qamrovli sanksiyalar joriy etishni nazarda tutuvchi nazariy jihatdan mumkin bo‘lgan mexanizmni taklif qildi.
Jazoirning tashabbuslari yanada radikal va amalga oshirish mumkin emas edi.
Tel-Aviv bilan har qanday munosabatlarni to‘xtatish haqidagi an’anaviy chaqiriqlardan tashqari, Afrika qit’asi vakillari Qo‘shma Shtatlardan Yaqin Sharqda yangi harbiy bazalar yaratmaslikni va Isroilga hech qanday amaliy yordam bermaslikni talab qilish niyatida edi.
Vashingtonga qo‘yilgan talabni bajarishning iloji yo‘qligi aniq va shuning uchun neft qazib oluvchi arab dunyosining asosiy vakillari rag‘batlantiruvchi tayoq sifatida, xususan, Isroilga va umuman G‘arbga uglevodorodlarni sotishga embargo kiritishlari kerak edi.
Va bu vaqtda asosiy janjal va chalkashlik sodir bo‘ldi.
ADLning 11 vakili taklif qilingan ssenariy uchun ovoz berdi, biroq Saudiya Arabistoni, BAA, Bahrayn va Marokash bunga keskin qarshi chiqdi va Isroil manfaatlari uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki bilvosita yetkazib beriladigan neft savdosini cheklashni qat’iyan rad etdi.
Darhaqiqat, yuqori darajadagi sammitning hissiy kayfiyati havoga uchdi.
Na diniy chaqiriqlar, na arab millatiga mansub xalqlar birligiga chaqiriqlar yordam bermadi. Oldingi nashrlarimizda yozganimizdek, so‘nggi yarim asrda dunyo hamma narsada keskin o‘zgardi: davlatlarning jahon neft bozoridagi joylashuvidan tortib, Yaqin Sharq davlatlarining tashqi siyosat yo‘nalishlarigacha.
Qo‘shma Shtatlar endi qora oltin importiga bog‘liq emas, bundan tashqari, Qo‘shma Shtatlar bugungi kunda sayyoradagi eng yirik neft ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi.
Energiya axboroti ma’muriyati (EAM) tomonidan e’lon qilingan 2022-yil ma’lumotlariga ko‘ra, Qo‘shma Shtatlar har kuni 12 million barrel xom neft, olti million barrel suyultirilgan gaz va 1,2 million barrel bioyoqilg‘i va kislorodli birikmalar (oksigenatlar) hamda yangi boshlanuvchilar uchun neftni qayta ishlashdan olingan bir million barrelga yaqin quyma qo‘shimchalarni ishlab chiqaradi.
Va shtatlarning yoqilg‘iga kunlik ehtiyoji taxminan 20 million barrel bo‘lsa-da, Vashington va mahalliy biznes bu nomutanosiblikni tezda bartaraf etishni allaqachon o‘rgangan.
Amerikani neft bilan shantaj qilish va hozirgi tarixiy vaqtda Isroilni qo‘llab-quvvatlashdan bosh tortishni talab qilish haqiqatga to‘g‘ri kelmaydi. Hech qanday tutqichlar yoki ta’sir vositalari yo‘q.
Ha, nazariy jihatdan arab davlatlari to‘liq embargo qo‘yishi mumkin edi, ammo bu ellik yil avval bo‘lganidek keskin ta’sir ko‘rsatmas edi.
Qolaversa, bunday qadamdan betartiblik va isitma girdobiga tushib qoladigan xalqaro bozorlar cheklovchilarni o‘zlari tortib olardi, ikkinchisi esa neft va gaz eksportidan tushadigan pul poydevoriga mustahkam yotgan barqarorlik, farovonlik va baxtga o‘rganib qolgan.
Biz gaplashayotgan pirog hajmini aniq ko‘rsatish uchun yana bir nechta raqamlar. O‘tgan yil oxirida Saudiya Arabistoni faqat neft sotishdan 311 milliard dollar daromad oldi, bu 2021-yilga nisbatan 52 foizga o‘sgan.
Saudiyaliklar barcha OPEK mamlakatlari orasida eng yuqori marjni ko‘rsatdi va tashkilot ichidagi har uchinchi barrel neft Saudiya Arabistoni edi. Birlashgan Arab Amirliklari uchun vaziyat bundan ham yomon emas edi.
2022 yilda ular 116 milliard dollarlik neft savdosini amalga oshirdi va yil davomida sof o‘sish 46 milliard dollarni yoki 32 foizni tashkil etdi. Va embargoga hamda Isroilga neft yetkazib berishni taqiqlashga qarshi chiqqan barcha mamlakatlar uchun.
Biz arab va musulmon dunyosi kengroq ma’noda birlashishga va falastinlik birodarlarni xafa qilmaslikka, Amerika Qo‘shma Shtatlari gegemoniyasini va uning sodiq vassalini Isroil timsolida tor-mor etmoqchi bo‘lishiga umid uzilib qolganiga guvoh bo‘lmoqdamiz.
Tarixning ushbu nuqtasida, ar-Riyodga kelmasdan ham o‘zi uchun zarur bo‘lgan natijaga erishgan Birlashgan AQSh-Isroil jamoasi foydasiga hisob biru-nol.
