https://oz.sputniknews.uz/20231227/inson-olimlar-miya-sir-41841822.html
Bizni inson qiladigan narsa. Olimlar inson miyasining sirini topishdi
Bizni inson qiladigan narsa. Olimlar inson miyasining sirini topishdi
Sputnik O‘zbekiston
Insonni boshqa primatlardan ajratib turuvchi miya hujayralari genlari topildi.
2023-12-27T20:54+0500
2023-12-27T20:54+0500
2023-12-27T20:54+0500
dunyo yangiliklari
dunyoda
olimlar
tadqiqot
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/07e5/02/11/16023613_0:0:2001:1125_1920x0_80_0_0_4122c552fde0b088f3480b1faacf16d2.jpg
TOShKENT, 27 dek — Sputnik. Neyrobiologlar har bir primat turi uchun miyaning genetik xaritalarini yaratishdi va faqat odamlarda yuqori darajada ifodalangan 139 ta genni topishdi. Ehtimol, ular aqlning paydo bo‘lishiga olib kelganlardir, deya xabar berdi RIA Novosti.Odamni hayvonlardan ajratib turuvchi barcha xususiyatlar — rivojlangan nutq, ong, yangi narsalarni o‘rganish va ularni amalda qo‘llash imkonini beruvchi yuqori kognitiv qobiliyatlar yuqori asab faoliyati bilan bog‘liq bo‘lib, ular uchun miya javobgardir.Uni o‘rganib, nevrologlar faqat Homo sapiens (ongli odam) vakillariga ega bo‘lgan va eng yaqin qarindoshlari — boshqa primatlarda yo‘q narsani topishga harakat qilishmoqda.Buning uchun ular miya va uning qismlari anatomiyasi va tuzilishini solishtiriladi, genetik va molekulyar tadqiqotlar olib boriladi, markaziy asab tizimidagi kimoviy va signalizatsiya jarayonlarini tahlil qilinadi.Asosiy e’tibor maxsus nerv hujayralari — neyronlar va ular orasidagi aloqalarga qaratilgan. Yagona hujayralarning DNK va RNK ketma-ketligi kabi yangi avlod genetik tahlil usullarining paydo bo‘lishi tufayli miyani tubdan yangi darajada o‘rganish mumkin bo‘ldi.Inson miyasi milliardlab nerv hujayralaridan iborat bo‘lib, ular sinaps deb ataladigan trillionlab aloqalarni hosil qiladi. Neyronlarning har xil turlari ma’lum miya funksiyalariga ta’sir qiladi, ammo ularning miqdoriy munosabatlari ilgari noma’lum edi.Genetik profilga asoslanib, mualliflar iyerarxiyaning bir necha darajalarida tashkil etilgan hujayralarning yuzdan ortiq kichik turlarini aniqlashdi.Ishda transkriptom tahlili — hujayradagi genlarni o‘qishning to‘liq to‘plami, oqsillarni yaratish bo‘yicha ko‘rsatmalar va epigenom — genetik ma’lumotni ifodalash usulini aniqlaydigan hujayra DNKsiga kimoviy modifikatsiyalar to‘plamidan foydalanilgan. 2,2 million hujayra yadrolari uchun transkriptomik ma’lumot olindi, bir millionga yaqin neyronlar epigenetik tahlildan o‘tkazildi va 500 ta patch ketma-ketligi amalga oshirildi.Ushbu yangi usul bir vaqtning o‘zida bir xil hujayralar uchun molekulyar, anatomik va fiziologik ma’lumotlarni to‘plash imkonini beradi. Qiyosiy tahlil sichqonlar, bir necha turdagi maymunlar va odamlarning miyasidagi neyron turlari sonida sezilarli farqlarni aniqladi.Tadqiqot mualliflari buni ibtidoiy sutemizuvchilardan primatlarga, keyin esa odamlarga miya hujayralari funksiyalarining evolyutsion kengayishi bilan bog‘lashadi.Professor Jenevev Konopka boshchiligidagi Texas universiteti janubi-g‘arbiy tibbiyot markazining nevrologlari odamlar, shimpanzelar va rezus maymunlardagi turli turdagi neyronlarning faolligini solishtirishdi va inson miyasida o‘zgaruvchan muhitga moslashish va yangi tajribalarni qayta ishlash uchun mas’ul bo‘lgan maxsus nerv hujayralari borligini aniqladi.Inson neyronlarida nutq rivojlanishiga ta’sir qiluvchi ko‘proq genlar mavjud. Ilgari olimlar odamlar va shimpanzelarning miyasidagi oligodendrositlardagi farqlarni qayd etishgan. Bu neyronlarni o‘rab turgan o‘ziga xos hujayralar bo‘lib, ularga signallarni tezroq qayta ishlash va uzatishda yordam beradi.Ma’lum bo‘lishicha, odamlarda primatlar bilan solishtirganda, preoligodendrositlarda — hali yetilmagan miya hujayralarida gen faolligi katta yoshda ham saqlanib qoladi. Genlar har safar jarohat, stress va har qanday noodatiy vaziyatga javoban faollashadi. Bu mexanizm insonga butun hayoti davomida o‘rganish imkonini beradi.Tadqiqotchilar ularning kashfiyoti aniq amaliy qo‘llanmalarga ega bo‘lishiga umid qilmoqda — shizofreniya, Alsgeymer kasalligi va boshqa neyrodegenerativ kasalliklarni davolashning yangi usullarini ishlab chiqishga yordam beradi, bunda mualliflar aniqlaganidek, oligodendrotsitlarning funksiyasi kamayadi.
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
2023
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Yangiliklar
uz_UZ
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
olimlar inson miyasi sir
Bizni inson qiladigan narsa. Olimlar inson miyasining sirini topishdi
Insonni boshqa primatlardan ajratib turuvchi miya hujayralari genlari topildi.
TOShKENT, 27 dek — Sputnik. Neyrobiologlar har bir primat turi uchun miyaning genetik xaritalarini yaratishdi va faqat odamlarda yuqori darajada ifodalangan 139 ta genni topishdi. Ehtimol, ular aqlning paydo bo‘lishiga olib kelganlardir, deya xabar berdi
RIA Novosti. Odamni hayvonlardan ajratib turuvchi barcha xususiyatlar — rivojlangan nutq, ong, yangi narsalarni o‘rganish va ularni amalda qo‘llash imkonini beruvchi yuqori kognitiv qobiliyatlar yuqori asab faoliyati bilan bog‘liq bo‘lib, ular uchun miya javobgardir.
Uni o‘rganib, nevrologlar faqat Homo sapiens (ongli odam) vakillariga ega bo‘lgan va eng yaqin qarindoshlari — boshqa primatlarda yo‘q narsani topishga harakat qilishmoqda.
Buning uchun ular miya va uning qismlari anatomiyasi va tuzilishini solishtiriladi, genetik va molekulyar tadqiqotlar olib boriladi, markaziy asab tizimidagi kimoviy va signalizatsiya jarayonlarini tahlil qilinadi.
Asosiy e’tibor maxsus nerv hujayralari — neyronlar va ular orasidagi aloqalarga qaratilgan. Yagona hujayralarning DNK va RNK ketma-ketligi kabi yangi avlod genetik tahlil usullarining paydo bo‘lishi tufayli miyani tubdan yangi darajada o‘rganish mumkin bo‘ldi.
Inson miyasi milliardlab nerv hujayralaridan iborat bo‘lib, ular sinaps deb ataladigan trillionlab aloqalarni hosil qiladi. Neyronlarning har xil turlari ma’lum miya funksiyalariga ta’sir qiladi, ammo ularning miqdoriy munosabatlari ilgari noma’lum edi.
Genetik profilga asoslanib, mualliflar iyerarxiyaning bir necha darajalarida tashkil etilgan hujayralarning yuzdan ortiq kichik turlarini aniqlashdi.
Ishda transkriptom tahlili — hujayradagi genlarni o‘qishning to‘liq to‘plami, oqsillarni yaratish bo‘yicha ko‘rsatmalar va epigenom — genetik ma’lumotni ifodalash usulini aniqlaydigan hujayra DNKsiga kimoviy modifikatsiyalar to‘plamidan foydalanilgan. 2,2 million hujayra yadrolari uchun transkriptomik ma’lumot olindi, bir millionga yaqin neyronlar epigenetik tahlildan o‘tkazildi va 500 ta patch ketma-ketligi amalga oshirildi.
Ushbu yangi usul bir vaqtning o‘zida bir xil hujayralar uchun molekulyar, anatomik va fiziologik ma’lumotlarni to‘plash imkonini beradi. Qiyosiy tahlil sichqonlar, bir necha turdagi maymunlar va odamlarning miyasidagi neyron turlari sonida sezilarli farqlarni aniqladi.
Tadqiqot mualliflari buni ibtidoiy sutemizuvchilardan primatlarga, keyin esa odamlarga miya hujayralari funksiyalarining evolyutsion kengayishi bilan bog‘lashadi.
Professor Jenevev Konopka boshchiligidagi Texas universiteti janubi-g‘arbiy tibbiyot markazining nevrologlari odamlar, shimpanzelar va rezus maymunlardagi turli turdagi neyronlarning faolligini solishtirishdi va inson miyasida o‘zgaruvchan muhitga moslashish va yangi tajribalarni qayta ishlash uchun mas’ul bo‘lgan maxsus nerv hujayralari borligini aniqladi.
Inson neyronlarida nutq rivojlanishiga ta’sir qiluvchi ko‘proq genlar mavjud. Ilgari olimlar odamlar va shimpanzelarning miyasidagi oligodendrositlardagi farqlarni qayd etishgan. Bu neyronlarni o‘rab turgan o‘ziga xos hujayralar bo‘lib, ularga signallarni tezroq qayta ishlash va uzatishda yordam beradi.
Ma’lum bo‘lishicha, odamlarda primatlar bilan solishtirganda, preoligodendrositlarda — hali yetilmagan miya hujayralarida gen faolligi katta yoshda ham saqlanib qoladi. Genlar har safar jarohat, stress va har qanday noodatiy vaziyatga javoban faollashadi. Bu mexanizm insonga butun hayoti davomida o‘rganish imkonini beradi.
Tadqiqotchilar ularning kashfiyoti aniq amaliy qo‘llanmalarga ega bo‘lishiga umid qilmoqda — shizofreniya, Alsgeymer kasalligi va boshqa neyrodegenerativ kasalliklarni davolashning yangi usullarini ishlab chiqishga yordam beradi, bunda mualliflar aniqlaganidek, oligodendrotsitlarning funksiyasi kamayadi.
