Sobiq SSSR mamlakatlari orasida iqtisodiy ittifoq muqarrar

TOShKENT, 28 sen – Sputnik. Bugungi kunda sobiq Ittifoq mamlakatlariga iqtisodiy ittifoq kerakligiga hech kim shubha qilmaydi, deydi Belorussiyalik iqtisodchi Yelena Semak.

Biz buni Ukraina misolida ko‘rdik, Yevropa Ittifoqi tomonidan berilgan barcha imtiyozlarga qaramasdan, Ukraina va YeI orasida savdo iqtisodiy aloqalar juda sust, chunki Ukraina iqtisodi hali YeI bozoriga mahsulot yetkazib berish darjasiga yetgani yo‘q. Har bir mamlakat o‘z mahsuloti xaridorgir bo‘lgan joyga boradi. Bizni, Yevropa Ittifoqida hech kim quchoq ochib kutayotgani yo‘q. Ikkinchidan u yerga borgan taqdirimizda ham, biz ularning rivojlangan iqtisodidagi raqobatga bardosh bera olmaydi.

Shuning uchun ham sobiq Ittifoq mamlakatlari o‘zaro iqtisodiy hamkorlik qilishdan boshqa iloji yo‘q, lekin ushbu ittifoq qanday ko‘rinishda bo‘lishi kerak? Kim kim bilan ittifoq tuzishi kerak?

Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqining shakli bugungi kunda quyoshni eslatadi. Barcha a’zo mamlakatlar Rossiya bilan kuchli iqtisodiy aloqalarga ega, lekin ittifoqning boshqa mamlakatlari orasida aloqalar haqida bunday deb bo‘lmaydi. Misol uchun: Qozog‘iston va Rossiyaning o‘zaro iqtisodiy aloqalar kuchli, Armaniston va Rossiyaniki ham, lekin Qozog‘iston va Armaniston orasida iqtisodiy aloqalar juda sust. Qozog‘iston va Belarus orasida ham iqtisodiy aloqalar sezilar-sezilmas.

Umuman aytganda, integratsiyalashgan davlatlar uchun faqat bir mamlakat – ya’ni Rossiya bilan iqtisodiy aloqalarga umid qilish – bu yaxshi emas. Chunki vaqt o‘tishi bilan iqtisodda o‘ziga xos nomutanosiblik vujudga keladi va har bir mamlakat boshqa hamkor qidirishga majbur bo‘ladi.

Buni oddiy misolda tushunish mumkin: siz ishlab chiqargan mahsulotni faqat bitta xaridor bo‘lgan bozorda sotish yaxshimi yoki bir necha xaridorlar bo‘lgan bozorda? Har bir mamlakat iqtisodiy aloqalari xilma-xil va hamkorlar soni ham mumkin qadar ko‘proq bo‘lishi kerak. Diversifikatsiya va raqobat har doim iqtisod va jamiyat foydasiga ishlaydi.

Ikkinchi masalaga kelsak bu iqtisodiy munosabatlarning siyosatdan ustunligi. Siyosat qanchalik kuchli bo‘lmasin, iqtisodiy aloqalar baribir undan ham kuchliroq, davomiyroq.

Siyosiy aloqalar kuchli bo‘lishiga qaramasdan,  iqtisodiy asos bo‘lmasa – o‘zaro hamkorlik baribir rivojlanmaydi. Masalan, MDH doirasida ko‘plab hamkorlik shartnomalari va boshqa hujjatlar imzolangan bo‘lishiga qaramasdan, hamkorlik darajasi yillar davomida aytarlik o‘zgargani yo‘q. Yoki buning aksi, Gruziya MDHdan rasman chiqqan bo‘lsa-da, sobiq Ittifoq mamlakatlari bilan mavjud bo‘lgan barcha iqtisodiy aloqalar juda yaxshi saqlanib qolingan va davom etmoqda.

Butun dunyo tajribasi, yetuk iqtisodchilar hech bir mamlakat yakka tartibda rivojlana olmasligini, iqtisodiy integratsiya muqarrar ekanligini ta’kidlashmoqda. Gap faqat kim bilan ittifoq tuzishda. Qaysi mamlakat bizga ko‘proq nafaqat iqtisodiy balki geoiqtisodiy o‘sish imkonini berishi mumkinligida…